لطفا قبل از ثبت سفارش، موجودی و قیمت روز را سوال نمایید: تماس، واتساپ، ایتا، روبیکا: 09130677797 – تاریخ بروزرسانی: 1402/07/15 ⭐ پاسخگویی تلفنی "8 الی 16" - چت آنلاین "8 الی 2 بامداد" (تعطیلات فقط پاسخگویی آنلاین)⭐

اصول تهیه نقشه فرش ایرانی

نقشه فرش یا طرح فرش کاشان

در مورد فرش ایرانی و فرش کاشان و همچنین اصول تهیه نقشه فرش ایرانی حرفهای بسیاری در کتابها و مقالات مختلف چه در سایت قالی کاشان و … بیان شده است. در این مقاله می کوشیم تا شما عزیزان و علاقمندان به صنعت فرش و فرشبافی را با انواع و اقسام نقشه فرش و دسته بندی های صورت گرفته در طرح و نقشه فرش آشنا کنیم.؛

اصول تهیه نقشه فرش دستباف و ماشینی ایران

 مسلما تولید و بافت هر فرش اعم از فرش ماشینی و فرش دستباف نیازمند طرح و نقشه است. خواستگاه این طرح و نقشه فرش ایرانی نیز ذهن خلاق و پویا و هنرمند طراحان فرش ایرانی است.

به عبارت دیگر این طرح ها در جایی وجود ندارد به شکل های ترسیمی و ذهنی تهیه می شود. هنرمندان و طراحان و بافندگان فرش از قدیم این رویه را در پیش گرفته و این هنر و توانایی را نسل به نسل و سینه به سینه به نسلهای پس از خود منتقل نموده اند.

به همین سبب فرش اصفهان و فرش تبریز و فرش مشهد و فرش کرمان فرش کاشان یا همان قالی کاشان و غیره همگی در حافظه تاریخی و هنری ایران و جهان ماندگار شده اند. و کشورهای رغیب ایران در حوزه تولید و بافت فرش ماشینی و فرش دستباف اگرچه از نظر در اختیار داشتن تلکنولوژی از ایرانیان پیشی جسته اند . همواره مغلوب زیبایی و ظرافت و هنر فرش ایرانی شده اند.

طرح و نقشه فرش ایرانی و ترکیبی از هنر، اعتقادات و فرهنگ مردم ایران است . که در طی قرن ها و همراه با تاریخ غنی ایران شکل گرفته , تکمیل گردیده است . و به عنوان بارزترین نشانه هنر ایران به جهانیان ارائه شده است.

نقشه فرش یا طرح فرش - قالی کاشان
نقشه فرش یا طرح فرش – قالی کاشان

تعریف نقشه یا طرح فرش ایرانی

به تعبیر بسیار ساده و روشن نقشه فرش یا طرح فرش عبارت است از مجموعه ی ظاهری فرش . که شامل نقش ، رنگ‌ آمیزی ، بافت ، ابعاد و تناسب این عوامل در متن و حاشیه می شود.

همانگونه که در تعریف فوق مشاهده می کنید آنچه در نقشه فرش اهمیت دارد نقش و نگار فرش ( یا همان گل بته ها) و نوع بافت و رنگ آمیزی متناسب است و از این نظر تفاوتی میان فرش کاشان و فرش اصفهان و فرش تبریز و غیره وجود ندارد.

مختصری در رابطه با تاریخ نقشه فرش ایرانی

نقشه و طرح فرش را می‌ توان برانگیخته از اعتقدات قلبی، باورها و خواسته‌های طراح آن دانست . البته علاوه بر طراحان نقشه بافندگان هنرمند و چیره دست نقشه فرش ایرانی نیز با استفاده از مواد اولیه با کیفیت این طرح و نقشه ها را روی فرش ایرانی پیاده می کنند. و آن را همانند تابلویی زیبا و دلنشین به دوستداران هواداران فرش معرفی می کند .

فرش شناسان طرحهای فرش ایران را در گروه های مختلف تقسیم بندی می نمایند:

الف) نقش یک فرش با توجه به نقشمایه های آن

ب) چگونه دیدن بیننده در تشخیص طرح یک فرش

انواع طرح و نقشه فرش ایرانی

نقشه قالی و فرش کاشان عموما به چهار دسته تقسیم می شود:

نقشه های نقطه چین شده

در روش نقطه چین کردن نقشه یا نقطه زنی، ابتدا طرح بر روی کاغذ شطرنجی پیاده می شود. در مرحله بعد توسط شخص دیگری، رنگهای گل و برگها روی نقشه فرش پیاده شود. البته امکان دارد عکس این شیوه نیز عمل شود. یعنی ممکن است ابتدا رنگ گل و برگها اجرا شود و سپس محدوده نقشه، نقطه چین شود.

نقطه چین کردن نقشه بافنده را راهنمایی می کند تا محل دقیق قرار گرفتن رنگه ها را بر روی چله مشخص نماید. این کار دقت بافنده را برای جلوگیری از اشتباه در بافت افزایش داده و خطا در بافت نقوش و جا به جا شدن رنگها جلوگیری میکند.

نقشه‌ های بدون نقطه چین

ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮانی ﻣﻌﻤﻮﻻ از وﺳﻂ ﻓﺮش ﻳﺎ وﺳﻂ واﮔﻴﺮه ﺧﻮاﻧﺪه می ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻃﺎق ﮔﻔﺘﻪ می گویند و ﺑﺎﻓﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻧﮕ ﻬﺎ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻی دار نصب ﺷﺪه و ﺑﻪ آن رﻧﮓ ﺑﻨﺪ می گویند رﻧﮕﻬﺎ را  ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮه ﺑﺮ ﭼﻠﻪ ﻫﺎی ﻓﺮش می ﺑﺎﻓد.

نقشه هایی که قسمتی نقطه چین شده و قسمت دیگر بدون نقطه چین میباشد:

به شیوه طراحی نقشه‌ هایی اطلاق می شود که بخشی از آن نقطه چین شده و بخشی دیگر از آن بدون نقطه است.

در این شیوه تهیه نقشه، کاغذ شطرنجی به کار برده می شود . و همانند روش اول بخش هایی از نقشه اصطلاحا نقطه می شود و بخش هایی دیگر بدون نقطه زنی، فقط طرح را به صورت رنگی نمایش می دهد . و همچون یک نقاشی عادی کشیده می شود.

 استفاده از عکس یا نقاشی بدون استفاده از نقطه‌ چین

یک بار دیگر در اینجا نیز تاکید می کنیم که فقط یک بافنده ماهر توانایی بافت ک نقشه بدون نقطه چین و فقط با استفاده از کاغذ شطرنجی را دارد. اما استادکاران و بافنده گان بسیار ماهر و با تجربه قادرند یک نقاشی و تصویر را بدون استفاده از کاغذ شزرنجی نیز ببافند. با این حساب پیش از اینکه کاغذ شطرنجی به کمک بافندگان بیاید، اغلب بافندگان فرش دستباف، خبره و باتجره بوده اند.

نقشه خوانی فرش ایرانی

ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮانی در فرشبافی ایرانی به همان آوازهای شعر گونه ای اطلاق می شود که خواننده نقشه برای بافنده می خواند و بافنده آن را اجرا می کند. در اصل نقشه خوانی همان دستور اجرای طرح و نقشه هاست که در ترکیب با اصطلاحات رایج بافندگان فرش به صورت آوازی از سوی خواننده نقشه که معمولا خودش نیز یکی از بافندگان ماهر و با تجربه است خوانده می شود.

نقشه خوانی ﻣﻌﻤﻮﻻ از وﺳﻂ ﻓﺮش ﻳﺎ وﺳﻂ واﮔﻴﺮه صورت می گیرد ﻛﻪ آن را ﻃﺎق می گویند. و ﺑﺎﻓﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ نخ های رنگی ﻛﻪ در ﺑﺎﻻی دار نصب ﺷﺪه و ﺑﻪ آن را رﻧﮓ ﺑﻨﺪ می گویند؛ نخ های فرش را ﮔﺮه به گره ﺑﺮ تارهای فرش که به آن ﭼﻠﻪ ﻫﺎی ﻓﺮش نیز می گویند، می ﺑﺎﻓد.

البته بدیهی است که نقشه خوانی مربوط به فرش دستباف ایران بوده و فرش ماشینی که تماما به صورت اتوماتیک و با دستورات کامپیوتری بافته می شود،. نقشه خوانی با آواز ندارد!! 😆  اما دستور بافت و اصل نقشه خوانی در فرش ماشینی هم همچون فرش دستباف وجود دارد. و از این نظر هیچ تفاوتی بین این دو وجود ندارد.

ویژگی های نقش فرش در قالیبافی اصفهان : جلوه هنر در فرش اصفهان

قالی بافی اصفهان در زمان صفویه اهمیت بسیار زیادی داشته است. به ویژه بازار فرش های ابریشمی در اصفهان رایج بوده و قالی های زیبا و نفیسی ابریشمی از  این دوره بر جای مانده است. تار و پود فرش اصفهان معمولا از پنبه و گاهی نیز از پشم است.

قالی اصفهان حاصل دست هنرمندان گرانقدری است که این میراث را ادامه داده و به نسل های بعد منتقل کرده اند. عیسی بهادری از جمله این هنرمندان است. از جمله‌ ی معروفترین شاگردان وی می‌ توان به محمود فرشچیان اشاره کرد.
علاوه بر ایشان از طراحان مشهور نقشه فرش اصفهان به عنوان یکی از نمادهای فرش اصیلی ایرانی میتوان به آقایان :
صيرفيان، ذوالفقاری، حسین مصور الملكی، صفرزاده، حقيقی، ميرزا امامی، دكتر حكمت‌ نژاد،‌ عصاچی، ‌نقش‌ بند، مهدی ایی، ‌كام‌ خواه، داوری و … اشاره نمود.

امروزه قالی های با ارزش و نفیس قدیمی ایران که در موزه های پاریس و لندن و نقاط دیگر جهان دیده می شود غالبا قالی های بافت اصفهان است.

پس از انتقال پايتخت به اصفهان، دوره درخشان رشد و جلال و شکوه اين شهر آغاز گرديد. ايجاد بناها و ساختمان های هنرمندانه، گسترش مدارس و قالی بافی و.. باعث شد شهرت اصفهان به گوش جهانیان برسد.

قالیبافی در اصفهان

 

قالیبافی و فرش اصفهان را باید بر گرفته از بناها و امارت های تاريخی اين شهر دانست. به گونه ای با دقت نظر بیشتر می‌توان انعکاسی از گنبد لاجوردی مسجد امام اصفهان و مسجد شيخ لطف الله این شهر و عمارت عالی قاپو و چهل ستون را در طرح و نقش و رنگ فرش اصفهان مشاهده کرد. در بافت قالی اصفهان به عنوانی از نقشه های فرش ایرانی میتوان از طرح هایی همچون سجاده ای، طرح محرابی ستون دار،  طرح درختی و طرح شكارگاهی بهره برد.

دز اغلب طرح های قالی اصفهان گل و برگ های زیبا، شکیل، منظم و اصیل ختایی که به شکل درشت و پر برگ در طرح و زمینه فرش به کار رفته، دیده می شود.

به واسطه تحولاتی که در اوایل دوره قاجار رخ داد تصویرگری و چهره نمایی در پارچه ها و نقشه فرش ایران در هنر ایران بیش از پیش جلوه نمود.

امروزه قالی های اصفهان، در نجف آباد، فلاورجان، اردستان؛ گلپایگان، کاشان و خوانسار تولید می شوند.

ابزارهای بافت فرش اصفهان

ابزارهای بافت فرش میان شهر های مختلف ایران تفاوت چندانی ندارند چرا که ملزومات بافت فرش تقریبا یکی است. اما ممکن است شکا هر یک از این ابزار اندکی با یکدیگر تفاوت داشته باشد. البته این تفاوت نیز معمولا به ضرورت نوع بافت فرش و برای راحتی کار بافندگان در طول سالهای متمادی به وجود آمده است.

دار قالی بافی

دار قالی بافی که در میان بافندگان فرش دستباف به دستگاه قالی بافی نیز شهرت دارد، دارای انواع گوناگونی است.

1) دار زمینی یا خوابیده. 2) دار عمودی یا ایستاده که خود بر دو گونه است : الف) دار ایستاده یا عمودی ثابت. ب) دار ایستاده یا عمودی متحرک.

نوع دار قالی در بافت فرش اصفهان عمودی است که کتشکل از چوبی است به نام پلّه پيچ كه از ميان نخ‌ های چله‌ ی پايينی عبور می‌ كند و به‌ وسيله‌ ی سيم‌ های فلزی به زير دار متصل می‌‌ شود.

دفتین یا شانه قالی بافی

ابزاری است که برای کوبیدن ریشه های فرش پس از بافت هر رج استفاده می شود. در فرش دستباف به این ابزار که دارای تیغه های فلزی و دسته ای معمولا چوبی است ، شانه نیز می گویند. علت این نامگذاری نیز می توان به علت شباهت تیغه های فلزی دفتین به شانه های تخت باشد. دفتين‌ ها و قيچی ها فارسی هستند. در تولید فرش ماشینی نیز شانه و دفتین کاربرد داشته و از قطعات اصلی دستگاه های تولید فرش ماشینی به حساب می آید. البته با این تفاوت که در فرش دستباف، عرض شانه یا دفتین حدود 10 الی 15 سانتی متر است که به وسیله بافنده فرش پس از بافت هر رج روی آن کوبیده می شود. اما در فرش ماشینی، عرض شانه به اندازه عرض تمام فرش است و پس از بافت هر رج شانه با یک ضرب آهنگ و به صورت یکنواخت روی سرتاسر فرش فرود می آید.

تیغه یا چاقوی فرش بافی

ابزاری است که پس از گره زدن هریک از نخهای رنگی زمینه – که به آن ” ریشه فرش ” نیز اطلاق می شود – برای بریدن آن استفاده می شود. چاقوی فرش بافی بیشترین تنوع را در میان ابزار بافت فرش دارد. در میان برخی از بافندگان چاقو با تیغیه باریک محبوبیت دارد و در میان برخی دیگر، چاقوی با تیغه ضخیم. همچنین در مناطقی که بیشتر فرش ریزباف و با رجشمار بالا تولید می کنند مانند بافندگان فرش تبریز، فرش قم، فرش اصفهان، فرش ارومیه، فرش مشهد و..، چاقوهای قلابدرا رایج است. استفاده از چاقوی قلابدار برای گرفتن چله فرش و گره زدن نخهای خاب فرش، کار بافنده را بسیار آسان می سازد.

قیچی فرش بافی

پس از اتمام گره های یک ردیف و یا پس از اتمام بافت کل فرش برای یکسان سازی سر ریشه ها از قیچی قالی بافی استفاده می شود. قیچی قالی بافی نیز با توجه به ضخامت تیغه آن انواع گوناگون دارد. این تنوع در نوع تیغه فرش نیز بسته به کاربرد فرش و نیاز بافنده ایجاد شده است. هر چه تيغه‌ ی قيچی، پهن‌ تر باشد، الياف را كوتاه‌ تر می‌ چيند و فرش ظريفت‌ تر می‌ شود.

آشنایی با انواع حالت های مختلف نقشه فرش یا قالی

نقشه 1/4 یا ربعی:

نقشهای است که به اندازة يك چهارم نقشة کامل  شود و ترسیم مي شود و بقیه در عرض و طول فرش 3 تكرار ميگردد. در اين گونه نقشهها برای به دست آوردن تارهای مورد نیاز بايد خانه های يك رديف افقي )عرضي( نقشه را شمارش کرده و آن را دو برابر نمايند و منهای يك شود )چون آخرين خانه نقشه در وسط بین هر دو قسمت عرض مشترك است( سپس برای هر خانه ، يك جفت  تار در نظر مي گیرند. )

نقشه 1/2:

نقشه ای که يك دوم آن کاملاً شبیه به نیمه ديگر آن است و داشتن يك دوم نقشه برای بافت قالي کافي است. در اين گونه نقشه ها بايد برای به دست آوردن تارهای مورد نیاز، خانه های اولین رديف افقي )عرضي( نقشه را شمرده و آن را دو برابر نمايید و منهای يك کنید )چون آخرين خانه نقشه در وسط هردو قسمت عرضي فرش مشترك است(. سپس برای هر خانه يك جفت تار در نظر  گرفته ميشود، مانند نقشه محرابي ) تعداد جفت چله مانند يك چهارم محاسبه ميشود.

نقشه تكراري (واگیره):

نقشه ای است که از يك يا چند نقش مايه تشكیل شده که در طول و عرض فرش تكرار ميگردد، مانند نقشه قاب قابي يا خشتي يا ريز ماهی. به هر یک از بخش های تکرار شونده در فرش یک بند یا واگیره می گیوند.

نقشه سراسري (سرتاسري):

نقشه ای است که به اندازه تمام قالي ترسیم ميشود، يعني نقشه کامل است و در اين گونه نقشه ها تعداد کل خانه های اولین رديف افقي (عرضي) نقشه را شمرده و برای هر کدام از خانه ها يك جفت تار در نظر ميگیرند. این نوع طرح ها به صورت یک تصویر کامل بوده و برعکس بسیاری طرح های فرش ایرانی در آنها خبری از تکرار و قرینه سازی طرح و نقشه نیست.

دیدگاه شما

2 دیدگاه

  1. فاصله گلناری گفت:

    قالی نایین و قالیبافی در نایین اصفهان رو نگفتید

    • مدیریت سایت گفت:

      سلام. وقتتون بخیر خانم گلناری عزیز..
      توی این مقاله فقط اصول تهیه نقشه فرش اومده و در مورد فرش کاشان، فرش تبریز، فرش قم و… هم مثل فرش اصفهان و نایین چیزی گفته نشده. اما چیزی که مشخصه اینه فرش این منطقه به قدری شناخته شده است و مردم اصفهان و نایین از قدیم الایام به قدری در حوزه بافت فرش پیشرو بوده اند که فرشهای این منطقه علیرغم تنوع طرح و نقشه بسیار زیاد دارای یک سبک طراحی خاص نیز میباشند که در فرش ماشینی نیز با عنوان فرش طرح اصفهان و نایین شناخته می شوند.

محصول با موفقیت به سبد خرید اضافه شد.
Call Now Button