لطفا قبل از ثبت سفارش، موجودی و قیمت روز را سوال نمایید: تماس، واتساپ، ایتا، روبیکا: 09130677797 – تاریخ بروزرسانی: 1402/07/15 ⭐ پاسخگویی تلفنی "8 الی 16" - چت آنلاین "8 الی 2 بامداد" (تعطیلات فقط پاسخگویی آنلاین)⭐

طرح فرش ایرانی | انواع مدل ، نقش و نقشه فرش

طرح فرش ایرانی انواع مدل فرش خرید فرش قالی کاشان فروش فرش ماشینی

طرح فرش یا مدل فرش را می توان از جهات مختلف به دسته های متفاوت تقسیم کرد. مهم ترین و معروف ترین دسته بندی ، دسته بندی طرح فرش بر اساس نقش یا به عبارت دیگر نقش مایه درون فرش است. نقش هایی مثل فرش خشتی ، شاه عباسی ، اسلیمی و گل رز از پر کاربرد ترین نقش ها در فرش ایرانی هستند. دسته بندی دوم ، تقسیم بندی بر اساس ساختار فرش به فرش افشان ، لچک ترنج و بدون حاشیه است. فرش های بلوچ ، قشقایی و ترکمن و نیز فرش های اصفهان نایین ، تبریز و کرمان نیز از جمله فرش های خاص سنتی و کلاسیک ایرانی هستند که به نام اقوام و شهرهای تاریخی ایران که در آنها خلق و بافته شده اند، مشهور هستند. در این مقاله شما را با دسته بندی های مختلف از انواع طرح فرش از نقطه نظر های مختلف آشنا می کنیم و عکس و تصویر از چندین نقشه فرش از هر دسته را برای شما به نمایش خواهیم گذاشت.

بیان یک دسته بندی و کامل و جامع از طرح و نقشه فرش که نتوان چیز دیگری به آن اضافه کرد، با توجه به قدمت این هنر ایرانی و گستردگی آن در جغرافیای گسترده کشورمان ، کمی سخت است. اما ما در قالی کاشان تلاش کرده ایم ، یک دسته بندی نسبتا کامل و جامع را ارائه دهیم. به این منظور تعدادی از دسته بندی های رایج و شناخته شده را با ساختار بهتر بیان می کنیم و چند دسته بندی جدید و کاربردی را به آن می افزاییم.

طرح فرش یا همان نقشه فرش ، از گذشته تا کنون جلوه گاه هنر، فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران زمین بوده است. شاید بتوان چنین گفت که ایرانیان ، همواره بیش از آنکه در فرش خود طرحی را ببافند ، زندگی و فرهنگ و عقایدشان را به تار و پود فرش گره زده اند. به همین دلیل است که در میان انواع فرش های ایرانی، شباهت هایی را می توان دید. این شباهت ها نشانگر یکسان بودن فرهنگ ملی مردمی است که آن ها را خلق کرده اند. و البته تفاوتهایی نیز در این بین به چشم می خورد که از تفاوت در فرهنگ قومی و منطقه جغرافیایی و آداب و رسوم آنها سرچشمه می گیرد.

آن چه در این مقاله درباره طرح و نقشه فرش ایرانی خواهید خواند:

انواع طرح و مدل فرش ایرانی

طرح و نقشه فرش ایرانی را می توان از جهات مختلف به انواع گوناگون تقسیم کرد. معروف ترین تقسیم بندی ، دسته بندی انواع فرش بر اساس نقش فرش یا همان عناصر به کار رفته در نقشه فرش است. البته که هر کدام از این دسته نقش های فرش خود به زیر دسته های مختلفی تقسیم می شوند که به برخی از آن ها اشاره خواهیم کرد .

دسته بندی دوم در طرح فرش ، تقسیم بندی بر اساس ساختار نقشه فرش است. فرش کلاسیک ایرانی دارای ساختار شناخته شده معروفی است که بیشتر فرش های ایران از گذشته تا کنون در این ساختار می گنجند. ترنج ، کلاله ، لچک ، حاشیه و طره بخش های مختلف در ساختار فرش کلاسیک ایرانی است که به فراخور زمان و سلیقه مردم ، تعدادی از آن ها در طرح و نقشه های مختلف حذف شده اند ، ساده تر شده اند یا بر پیچیدگی آن ها افزوده شده است.

دسته بندی بر اساس قومیت های ایرانی، دسته بندی دیگری از طرح فرش است. فرش قشقایی ، بلوچ و ترکمن تعدادی از شناخته شده ترین این نوع نقشه فرش است. فرش های منتسب به شهرهای تاریخی ایران از جمله فرش اصفهان ، نایین ، کاشان ، تبریز و کرمان از معروف ترین این مدل های فرش ایرانی است.

دسته بندی بر اساس چیدمان گل ها و نقش فرش ، نوع گل های فرش ، و نیز دسته بندی بر اساس نوع کاربرد دسته بندی های جدید است که در این مقاله در ادامه انواع طرح فرش به طور خلاصه آورده ایم تا دسته بندی جامع تری ارائه دهیم. در مقاله دیگری به تفصیل درباره این دسته بندی های جدید توضیحاتی ارائه خواهیم داد.

در لابه لای معرفی هر یک از این دسته بندی های طرح و نقشه فرش ، به معرفی مدل های مشهور و پر فروش مربوط به آن دسته همراه با عکس و تصویر – چه در فرش ماشینی و چه در فرش دستباف – نیز خواهیم پرداخت. این کار باعث می شود به ویژه در فرش ماشینی با طرح های جدید موجود در بازار آشنا شوید. و از طرف دیگر عناصر به کار رفته در هر مدل فرش را تشخیص دهید. در نتیجه با شناخت کامل برای طراحی دکوراسیون و خرید فرش خود اقدام نمایید.

انواع دسته بندی های طرح فرش ایرانی

1- انواع طرح فرش بر اساس نقش و عناصر موجود در فرش

2- انواع طرح فرش ایرانی بر اساس ساختار فرش

3- طرح فرش و قالی شهرت یافته یا نام ایلات عشایر و اقوام و افراد ایرانی

4- فرش های ایرانی مشهور به نام شهرها و مکانها

5- طرح فرش بر اساس چیدمان نقش فرش (جدید)

6- انواع فرش از نظر نوع استفاده و کاربرد (جدید)

1- انواع طرح فرش بر اساس نقش و عناصر موجود در فرش

نقش فرش چه در فرش ماشینی و چه در فرش دستباف به گل ها و عناصر موجود در نقشه فرش گفته می شود. همان عناصر یا به اصطلاح عامه گل های قالی که در کنار یکدیگر نقشه فرش یا به عبارت دیگر طرح فرش را تشکیل می دهند.

از پر استفاده ترین و کاربردی ترین نقوش امروزه فرش دستباف و ماشینی می توان به نقش شاه عباسی ، اسلیمی ، گل رز ، خشتی و گلدانی اشاره کرد. در ادامه به معرفی اجمالی هر کدام خواهیم پرداخت.

1-1. طرح فرش شاه عباسی

از ریشه دار ترین نقش های طرح فرش ایرانی نقش شاه عباسی است. گل های شاه عباسی که به شکل گل های معمولا متقارن در جای جای فرش چه در زمینه و جه در حاشیه به چشم می خورند. اگر چه گل های شاه عباسی در هنر تذهیب ایرانی هم استفاده فراوان دارند، ولی در فرهنگ عامه به آن ها گل های قالی گفته می شود. بنابراین عجیب نیست که اولین دسته معرفی طرح فرش را به فرش شاه عباسی اختصاص داده ایم.

بسیاری از تاریخ شناسان و علاقمندان به فرهنگ باستانی ایرانی اعتقاد دارند که گل های شاه عباسی نوع تجرید یافته یا دو بعدی شده از گل نیلوفر آبی است. گل نیلوفر آبی در فرهنگ باستانی ایرانی نماد زایش، صلح و طراوت است و در نگاره های تخت جمشید بسیار به چشم می خورد.

اگر چه فرش شاه عباسی از قدیمی ترین نقش های فرش ایرانی بهره می برد، با توجه به ریشه ای که در این هنر دوست داشتنی ایرانی دارد، همچنان جایگاهی خاص در طراحی نقشه در مدل های به روز فرش دستباف و ماشینی دارد. به طوری که در بیشتر فرش ها چه به صورت خالص و چه به صورت ترکیب با دیگر نقوش فرش مورد استفاده قرار می گیرد. از معروف ترین فرش های شاه عباسی می توان به فرش افشان شاه عباسی ، فرش اصفهان و فرش کاشان اشاره کرد.

1-2. طرح فرش اسلیمی

اگر فرش شاه عباسی تجرید یافته و دو بعدی شده گل در نقشه فرش ایرانی است ، نقش اسلیمی دو بعدی شده نقش شاخ و برگ است. البته که طبیعت همواره الهام بخش هنرمندان در تمامی شاخه های هنری در سراسر جهان بوده است. بنابراین تعجبی ندارد که در فرش ایرانی تلاش شده است انواع نماد ها و عناصر طبیعت به شکل هنرمندانه به کار گرفته شود.

شاخه های اسلیمی در طرح و نقشه ایرانی ، در سراسر فرش گسترده می شوند و گل های شاه عباسی بر گرداگرد آن ها یا بر روی آن ها چیده می شوند. به نوعی شاخه های اسلیمی به این گل ها و نقش ها نظم و یکپارچگی می بخشند.

با توجه به زیبایی و ابهامی که نقش های اسلیمی در نقشه فرش ایجاد می کنند ، استفاده از آن ها امروزه نیز پر کاربرد و رایج است. از معروف ترین مدل فرش اسلیمی می توان فرش افشان اسلیمی و افشان درباری اشاره کرد. در ادامه عکس برخی از مدل های معروف و پر فروش این فرش را مشاهده می کنیم.

1-3. طرح فرش گل رز ( گل فرنگ )

یکی دیگر از انواع طرح های فرش که بر اساس گل و طبیعت پایه گذاری شده است ، فرش گل رز یا گل فرنگ است. در این فرش ، گل ها به شکل مشابه به شکل طبیعی و سه بعدی خودشان در نقشه فرش به کار می روند و تلاش می شود تا با سایه زدن ، شکل سه بعدی و مشابه با گل های رئال در فرش ایجاد شود. فرش گل فرنگ از دوران قاجار و با اوج گیری سفر های پادشاهان و دانشجویان به کشور های غربی در فرش دستباف ایرانی رواج یافته و به همین دلیل به نام فرش گل رز یا گل فرنگ معروف شده است.

در طرح گل فرنگ گل های طبیعی‌ به ویژه گل محمدی، عنصری مهم و کلیدی به حساب می آیند که از نظر ارتباط نقش و طرح و ابعاد به طبیعت بیشترین نزدیکی را دارند. گلفرنگ یا گل گوبلن در حقیقت تصویر گلی است که از فرهنگ اروپایی وارد ایران شده است. در طرح گلفرنگ به جای تصویرگری انتزاعی و ذهنی از گل رز، تا حد زیادی آن را به گلهای طبیعی نزدیک کرده اند و شاید به همین دلیل باشد که این طرح یکی از پر طرفدارترین طرح های موجود بازار فرش دستباف و ماشینی است. این گل در طرح های فرش گل و مرغ نیز در کنار تصویر مرغ به چشم می خورد.

فرش گل رز یا گل فرنگ دارای تنوع زیاد و انواع مختلفی است که برخی از مشهورترین انواع آن ، گل فرنگ بیجار ، گل فرنگ گل و بلبل ، گل فرنگ دسته گلی و فرش افشان گل فرنگ است. در ادامه عکس برخی از جدیدترین و زیباترین مدل فرش های گل رز یا گل فرنگ را مشاهده می کنیم:

1-4. طرح فرش گلدانی

در طرح فرش گلدانی همانطور که از نامش پیداست، گلدان های گل به شکل چشم نواز و هماهنگ با دیگر نقوش در کنار نقش گل رز یا گل فرنگ به چشم می خورند. از آن جایی که گلدان گل خود ساختار متقارنی دارد و می تواند به طرح های گل رز در نقشه فرش انسجام ببخشد، نقش ایجاد ساختار را هم در طرح و نقشه فرش به عهده دارد.

به عنوان مثال می تواند به جای لچک یا کلاله فرش قرار گیرد و ساختار شکیل و متفاوتی به فرش ببخشد. از معروف ترین مدل فرش گلدانی می توان به فرش خشتی گلدانی و طرح فرش باغ ارم اشاره کرد. در ادامه عکس و تصویر برخی از مدل فرش های گلدانی را از نظر خواهیم گذراند:

1-5. طرح فرش بته جقه

نقش مایه اصلی در طرح بوته کشمیر یا بته جقه ، طرح بوته کاج است. طرح بوته کاج همان طور که از نامش پیداست شبیه به میوه درخت کاج است. برخی آن را به آتش مقدس کاج ، بادام ، گلابی ، کیسه چرمی و مشت بسته نیز نسبت داده‌اند.

در رابطه با تفسیر معنایی و شکل ظاهری نقش بته جقه این را نیز گفته اند که طرح درخت سروی است که در نتیجه باد سر خم کرده است. یا شکل مرغی است که سر خود را در سینه فرو برده و یا زنی است که چادر بر سر دارد. جقه نام بوته کوچکی است که در کنار بوته اصلی طراحی می‌شود و در این طرح به چشم میخورد.

در طرح فرش ایرانی انواع مختلفی از نقش بته جقه به چشم می خورد که از معروف ترین آن ها می توان به طرح بوته کرمان ، طرح بوته افشاری و طرح بوته مادر و بچه اشاره کرد. در ادامه تعدادی تصویر و عکس مدل فرش های دارای نقش بته جقه را مشاهده می کنیم:

1-6. طرح فرش ماهی ( فرش ریز ماهی )

فرش ماهی از نقش ماهی در طرح و نقشه فرش استفاده می کند. پایه و اساس طرح ماهی را یک شکل لوزی تشکیل می دهد که با گل و پره های چرخ و فلکی که در چهار گوشه این لوزی قرار گرفته اند، تزئین شده است. در بخش بالایی و زیر این پره های چرخ و فلکی نیز گلهای زیبا و رنگارنگ قرار میگیرد. سر انجام این نقش در تمامی فرش تکرار می شود. از این جهت می توان طرح ماهی را یکی از انواع “فرش طرح بندی یا واگیره ای” دانست که در ادامه به معرفی آن خواهیم پرداخت.

پس از اسلام، نقش مایه ماهی در این طرح ها به گل و برگ تبدیل شده و از آن زمان به بعد بافندگان فرش از بافتن نقوش حیوانات در فرش خودداری کردند.

از انواع مشهور و شناخته شده طرح ماهی ، می‌توان به طرح ماهی سنه (سنندج)، طرح ماهی درهم، ماهی هرات، ماهی زنبور، ماهی قشقایی و طرح ریزه ماهی یا ریز ماهی اشاره کرد.

مدل فرش ریز ماهی معروف ترین نوع نقش ماهی است . بعضی از طرح و نقشه های رایج ریز ماهی در بازار، فرش طرح ماهی تبریز یا فرش ریز ماهی اصیل ، طرح شاه ماهی و موج ماهی و خورشید ماهی است.

1-7. فرش طرح محرابی (سجاده ای – فرش نماز یا فرش مسجد)

طرح محرابی در حقیقت یکی از نقوش کاربردی و اصلی در فرش ایرانی است. این طرح علاوه بر هنر فرش در هنر معماری ایرانی نیز کاربرد بسیاری دارد. در حقیقت، نقوش محرابی یکی از نقش مایه های اصلی بوم و متن فرش های ایرانی است. این نقوش در مدل های گوناگون فرش ایران کاربرد داشته و دارد. اما امروزه این طرح بیشتر در فرش نماز یا سجاده فرش به کار می رود. اغلب فرش های نماز و سجاده فرش مسجد ها را با طرح های محرابی تولید می کنند.

در فرش دستباف معمولا یک سجاده بافته می شود. ولی در فرش ماشینی، سجاده فرش یا فرش نمازی برای مساجد و حسینیه ها و نمازخانه ها به صورت انبوه تولید می گردد. در کنار هم قرار گرفتن سجاده فرش باعث ایجاد نظم در صفوف نماز می شود. این مورد علاوه بر زیبایی باعث ایجاد حس وحدت و همدلی در میان نمازگزاران می گردد.

در متن فرش محرابی، محراب مسجد دیده میشود. این طرح با نقش هایی چون ستون، قندیل، سرستون، کتیبه ها و نوشته ها مزیّن شده ‌است. مجددا اشاره می کنیم که فرش های با طرح محرابی فقط برای مسجد و نماز بافته نمی شود. طرح محرابی یکی از نقوش اصلی فرش ایرانی است. در میان فرش هایی که برای استفاده در محیط های دیگر تولید می شود نیز گاهی طرح هایی دیده می شود که در نقشه آن از طرح محرابی استفاده شده است. به عنوان مثال می توانید به فرش 1200 شانه مدل شکارگاه نگاهی بیاندازید!. انواع مختلفی از طرح های محرابی وجود دارد که در اینجا بعضی از آنها را بیان میکنیم:

 

الف) طرح فرش محرابی قندیلی

طرح و نقشه سجاده فرش محرابی قندیلی، در قالیچه های محرابی و سجاده فرش نماز، برای تزئین بیشتر به کار می رود. طرح قندیلی رابطه نمادینی با کل بنا و ساختمان مساجد به ویژه ستون ها و سردر دارد.

 

ب) طرح محرابی درختی

در زیر طاق محراب بعضی از نقشه های طرح محرابی، نقشی از درخت زندگی به چشم می خورد. این نقشه به طرح محرابی درختی شهرت یافته است. این طرح و نقش، از نقش های بسیار زیبا و رایج در فرش های منطقه آسیای صغیر و البته فرش ایرانی است.

 

ج) طرح محرابی ستون دار

در قسمت زمینه و در دو گوشه ی طرح محرابی ستون دار، دو ستون را مشاهده می کنیم که محراب ها را نگاه داشته است. بر روی این ستون ها نیز از نقش و نگارها و تزئیناتی برای جلوه بیشتر ستون ها استفاده شده است.

 

د) طرح محرابی گلدانی

فرش سجاده ای طرح محرابی گلدانی نیز همچون طرح محرابی درختی، گل و بوته دارد. اما در طراحی آن به جای درخت، از نقش گلدانی استفاده شده است. این نقش دقیقا در وسط و پایین طرح و نقشه زمینه قرار دارد.

2- انواع طرح فرش از نظر ساختار

در دسته بندی قبلی طرح های فرش ایرانی را بر اساس عناصر و نقش های موجود، طبقه بندی کردیم. دسته بندی دومی که بر روی طرح فرش ایرانی ارائه می دهیم ، دسته بندی بر اساس ساختار کلی فرش است. معروف ترین و پرطرفدارترین این دسته فرش، چه در فرش دستباف و چه در فرش ماشینی ، فرش لچک ترنچ ، فرش افشان و فرش خشتی است. در ادامه به معرفی هر دسته ساختاری از طرح و نقشه فرش ایرانی می پردازیم.

2-1. فرش لچک ترنج

نقشه فرش لچک و ترنج، طرحی بسیار آشنا ، عمومی ، معروف و زیبا در فرش ایرانی است که از مکتب شاه عباسی به یادگار مانده است. به طور کلی اجزای ساختاری این نوع نقشه فرش ایرانی به ترتیب از بیرون به درون فرش شامل حاشیه ، طره ، لچک ، زمینه یا بوم ، کلاله و ترنج است.

طره به بخشی از فرش گفته می شود که دور تا دور متن فرش را گرفته است و به آن حاشیه باریک داخلی نیز گفته می شود. لچک به طرح و نقش هایی گفته می شود که به صورت تقریبا مثلثی شکل در چهار گوشه بوم فرش قرار میگیرد. ترنج بخش مرکزی فرش است که معمولا شکلی شبیه دایره ، بیضی یا لوزی دارد.

فرش های لچک ترنج دارای ساختار عمومی و کلی بیا نشده هستند. ویژگی این ساختار فرش این است که تقارن عمودی و افقی در نقش کلی فرش برقرا است که به اصطلاح به آن قرینه یا تقارن 1/4 (یک چهارم) گفته می شود. به این معنی که برای طراحی نقشه فرش ، طراحی یک چهارم آن کافی است. و نقش و طرح سه بخش دیگر از قرینه کردن همین یک چهارم به دست می آید.

بسته به این که از اجزای ساختاری ذکر شده به خصوص لچک و ترنج ، کدام یک در نقشه فرش استفاده شده باشد، مدل های فرش لچک ترنج را می توان به دسته های مختلفی تقسیم کرد:

الف) فرش ترنج دار یا ترنجی :

در این طرح فقط ترنج وجود دارد و اثری از لچک نیست. با این تعریف طرح های بسیار زیادی وجود دارند که زیر مجموعه این طرح قرار میگیرند. ترنج بخش میانی فرش است که اغلب به صورت دایره ای یا لوزی به صورت کوچک یا بزرگ در نقطه ی میان فرش قرار گرفته و متن یا بوم فرش جدا شده است.

 ب) فرش لچکی :

طرح لچکی دقیقا نقطه مقابل طرح ترنج دار است. بدین معنی که در طراحی آن فقط از لچک استفاده شده است. اثری از نقش ترنج در این فرش نیست. با توجه به ساختار طراحی فرش ایران، تعداد طرح های فرش لچکی نسبت به ترنج دار، کمتر است. زیرا در طراحی فرش ایران، لچک معمولا به عنوان مکمل ترنج به کار گرفته شده است.

   ج) طرح لچک و ترنج ساده :

در طراحی این طرح و مدل فقط نقوش لچک و ترنج به کار برده شده است. نقشه هایی همچون اصفهان و نایین و نقشه کاشان و طرح ریز ماهی تبریز را می توان در این دسته قرار داد.

    د) لچکی طره دار :

این نوع از فرش شامل طرح هایی است که ترنج نداشته و صرفا طرح لچکی در آنها به چشم می خورد. در فرهنگ لغت «طرّه» به رشته مویی گفته می شود که در کنار گوش ها آویزان باشد. همچنین به امتداد لچک های فرش نیز طره گفته می شود. بنابر این در اینجا می توانیم بگوییم لچک هایی که در امتداد طولی یا عرضی فرش ادامه پیدا کرده اند و اصطلاحا دارای بخشهای زائدی در امتداد لچک فرش هستند را طرح لچکی طره دار می نامند. علاوه بر این به نوار های باریکی که اطراف متن یا بوم فرش را احاطه کرده اند، طره فرش گفته می شود.

    ه) ترنجی طرّه دار :

در طراحی این نوع از فرش ترنج دار، لچک وجود ندارد و نقش طرّه، اطراف زمینه را احاطه کرده است. پیش از این گفتیم که طره بخشی است که اطراف بوم فرش را احاطه کرده است.

2-2. فرش افشان

فرش افشان یا بدون ترنج ، یک نوع از نقشه و طرح فرش است که در آن لچک و ترنج حذف شده است. این نوع از طرح فرش ، یکی از پرطرفدار ترین دسته طرح های فرش دستباف و ماشینی است. به دلیل حذف ترنج وسط ، فرش افشان خلوت تر و ساده تر از فرش لچک و ترنج به نظر می رسد و همین ویژگی آن را برای بسیاری از افراد از گذشته تا به امروز خواستنی تر و جذب تر کرده است. البته این تعریف از فرش افشان تعریفی است که بر اساس اصطلاح رایج آن در میان مردم شکل گرفته است. وگرنه در اصطلاح علمی تر آن فرش طرح افشان به فرشی گفته می شود که گویا گلها در زمینه فرش پراکنده یا افشانده شده اند و به همین دلیل به آنها افشان گفته می شود.

فرش طرح افشان کاربردهای خاصی در دکوراسیون های مدرن و امروزی دارد. مخصوصا برای افرادی که نیاز دارند فرش خود را طوری پهن کنند که تقارن های موجود در فرش لچک و ترنج دست و پا گیرشان نشود. 

فرش افشان را می توان از منظر نقش های به کار رفته در آن به دسته های مختلفی تقسیم بندی کرد. طرح فرش افشان ختایی ، دسته گل ، بندی ، گل اناری و شاخه پیچ تنها تعدادی از این دسته هاست. برای آشنایی بیشتر می توانید مقاله فرش طرح افشان ما را مطالعه بفرمایید.

فرش افشان شاه عباسی ، فرش افشان سلطنتی ، فرش افشان درباری و فرش افشان باغ بهشت چند طرح فرش معروف در این دسته از فرش های ایرانی هستند. در ادامه عکس تعدادی از مدل های جدید و پر فروش فرش افشان را مشاهده می کنیم:

2-3. فرش بدون حاشیه

فرش بدون حاشیه ، دسته دیگری از طرح فرش ایرانی است که برای افرادی که به دنبال حذف پیچیدگی های موجود در فرش هستند بسیار مناسب است. مخصوصا طرح فرش افشان بدون حاشیه با حذف لچک و ترنج و حاشیه ، ساده ترین شکل فرش طرح کلاسیک ایرانی است. 

البته بافت و تولید فرش بدون حاشیه در چند سال اخیر بیشتر رواج یافته و سابقه کمتری نسبت به فرش لچک و ترنج یا فرش افشان دارد. در سالهای اخیر و با رواج فرش های طرح مدرن و فانتزی چه در فرش ماشینی و چه در فرش دستباف ، استقبال از فرش های بدون حاشیه به نسبت افزایش یافته است. و همین امر طراحان و تولیدکنندگان فرش را بیش از پیش به سوی طراحی، تولید و بافت این طرح فرش ها سوق داده است.

کاربرد خاص فرش بدون حاشیه برای افرادی است که می خواهند فرش های خود رابه طور گوش تا گوش و در کنار هم پهن کنند. نداشتن حاشیه در نقشه فرش به آن ها کمک می کند که انسجام بیشتری بین فرش های پهن شده به وجود بیاورند. مخصوصا برای محیط های بزرگ که تعداد فرش ها زیاد می شود، وجود حاشیه به هماهنگی طرح فرش تا حدی لطمه می زند. مدل فرش بدون حاشیه کمک می کند که فرش های متعدد کنار هم پهن شده بیشتر به یک فرش شباهت داشته باشند.

در ادامه تعدادی از طرح فرش های بدون حاشیه را با ه مشاهده می کنیم.

2-4. فرش خشتی

طرح فرش خشتی یا قاب قابی نیز یکی از پر طرفدارترین طرح فرش های ایرانی است. در طرح تلفیقی قاب قابی، قاب های مربع ، مستطیل و گاها لوزی و بیضی شکل در بخش های ساختاری مختلف فرش قرار گرفته است. این قاب ها می توانند در زمینه و بوم فرش ، در حاشیه فرش ، در ترنج مرکزی فرش یا در بخش های دیگر نقشه فرش قرار گیرند.

داخل هر یک از این قاب ها یا خشت ها معمولا با طرح های گوناگونی مانند بته، محرابی، درختان پر شکوفه و گل و برگ هایی شبیه قالی کرمان آراسته می شود.

عموما این قاب ها به صورت قرینه و تکراری در سراسر فرش به چشم میخورد. ممکن است یک قاب، چند بار در متن فرش به چشم بخورد. اما فرش های خشتی بر خلاف فرش های سه دسته قبلی، معمولا تقارن 1/4 ندارند و چنانچه تقارن در آن ها وجود داشته باشد، این تقارن به شکل قرینه عمودی 1/2 است. یعنی نقشه نیمه راست فرش به شکل قرینه در نیمه چپ آن وجود دارد.

البته طرح های خشتی یا قاب قابی غیر قرینه نیز وجود دارد. به عنوان نمونه می توان فرش ماشینی طرح باغ ارم، را نام برد.

طرح فرش های خشتی را معمولا می توان در دسته فرش های شلوغ طبقه بندی کرد. به عنوان نمونه از معروف ترین طرح های فرش خشتی ، می توان فرش خشتی اصیل ، فرش خشتی گلدانی ، فرش خشتی شکارگاه ، طرح فرش خزان و فرش حوض نقره را نام برد. در ادامه عکس برخی از جدید ترین طرح فرش های خشتی را مشاهده می فرمایید:

2-5. طرح فرش واگیره ای یا بندی

طرح فرش واگیره ای یا بندی علاوه بر استفاده از تقارن 1/4 که در توضیح طرح لچک و ترنج به آن اشاره نمودیم، از نوع دیگری از تقارن استفاده می کند. این تقارن همان تقارن در اجزا و عناصر یا همان نقش فرش است. در طرح فرش های واگیره ای یا بندی یک نقش کوچک یا یک مجموعه از طرح ها و نقش ها در کل فرش تکرار می شود. به این بخش های کوچک که گویا یک طرح است که در کل فرش تکرار شده است بند یا واگیره گفته می شود. به عنوان نمونه فرش مدل خشتی را در صورتی که در کتیبه های آن از نقوش های یکسان استفاده شده باشد می توان جزو این دسته دانست.

طرح فرش ترکمن از معروف ترین فرش های واگیره ای است. طرح فرش مراکشی که در سال های اخیر علاقمندان بسیاری داشته است را هم می توان در این دسته از طرح فرش ها قرار داد. در اینجا می توانیم عکس و تصویر برخی از طرح های واگیره ای را به عنوان نمونه مشاهده می کنیم:

2-6. طرح فرش محرمات یا سلسله ای

فرش محرمات هم مثل فرش واگیره ای از تکرار اجزا یا نقش فرش در تولید و خلق طرح و نقشه استفاده می کند. با این تفاوت که در فرش های طرح محرمات یا سلسله ای یک یا دو نقش به صورت راه راه و نواری در کل فرش به صورت تکراری کشیده شده است. این نقشه فرش ها معمولا تقارن 1/2 عمودی یا افقی دارند که توضیح آن را در بخش طرح خشتی آورده ایم.

بسیاری از طرح های گلیم فرش طرح گبه دستباف و ماشینی از طرح محرمات استفاده می کنند. در ادامه عکس برخی از این مدل فرش ها را مشاهده می کنید:

2-7. طرح فرش سراسری

در دسته طرح های 6 گانه بالا انواع تقارن های موجود در طرح و نقشه فرش از جمله تقارن 1/4 ، 1/2 و تکرار در ریز نقش ها و تکرار نواری را معرفی نمودیم. طرح فرش سراسری دسته ای از فرش های ایرانی است که تقارن فرش به شکل مرسوم و شناخته شده در آن به چشم نمی خورد. در این فرش ها ، نمایی از یک منظره یا تصویر خاص بر روی کل فرش یا زمینه و بوم فرش بافته می شود. در ادامه تلاش کرده ایم تا یک دسته بندی مناسب بر روی این مدل فرش ها بیان کنیم.

الف) طرح تابلو فرش

تابلو فرش های ماشینی و دستباف از مهم ترین منابع طرح فرش های سراسری هستند. تابلو فرش ها برای بیان مضامین مذهبی ، فرهنگی و تاریخی و یا برای به تصویر کشید یک منظره زیبا یا چهره افراد مورد استفاده قرار می گیرند و کاربرد خاص دارند. 

از معروف ترین و پرکاربرد ترین طرح های این دسته می توان به ” تابلو فرش و ان یکاد ” اشاره کرد که در بیشتر منازل و یا محل های کار مردم مورد استفاده قرار می گیرد و ریشه در عقاید مذهبی ما ایرانیان دارد. علاوه بر این تابلو فرش فرانسوی، گل و گلدان، منظره، حیوانات و… برخی از مشهورترین دسته بندی های موجود در تصاویر بافته شده در تابلو فرش است.

ب) فرش طرح شکارگاه

از معروف ترین طرح های فرش سراسری که هم در فرش دستباف و هم در فرش ماشینی بسیار پر طرفدار است ، فرش طرح شکارگاه یا فرش شکارگاهی است. در فرش شکارگاه ، منظره ای از شکار همراه با درختان و گل ها و آسمان باز به تصویر کشید شده است و در آن شکارچیان سوار بر اسب هایشان و سگ های شکاری و همینطور پرندگان و آهو ها و خرگوش ها و یا شیر ها و حیوانات درنده به چشم می خورند.

فرش های طرح شکارگاه را می توان در دسته فرش های آدمکی نیز طبقه بندی کرد. در طرح فرش آدمکی یا ملانصرالدینی ، تصاویر و شکل انسان به صورت تنها و یا سوار بر اسب و سایر حیوانات، با حالت های مختلف همچون مجالس بزم و شادی و رزم و مبارزه یا در حال گذر و … دیده می شود. ما در جای دیگه به صورت مجزا به این موضع خواهیم پرداخت.

 

شکارگاه
شکارگاه
شکارگاه
اسلاید قبلی
اسلاید بعدی

ج) فرش لیلی و مجنون

در طرح فرش لیلی و مجنون تصویر عشاق در در بین گل ها و درختان به تصویر کشیده می شود. بیان تصویری عشق سوزان لیلی و مجنون که به واسطه شهرت داستان عشقشان همواره جایگاه خاصی را در فرش ایرانی و به ویژه در تابلو فرش داشته است. در این مدل از فرش ها معمولا طرح صورت زن و مردی در کنار یکدیگر به صورت درشت به نمایش گذاشته می شود به گونه ای که جزئیات چهره آنها نیز قابل مشاهده است. اینگونه تصاویر علاوه بر تابلو فرش به عنوان رویه در تولید پشتی نیز به کار می روند.

فرقی نمی کند که تصویر زن و مرد بافته شده در این نوع طرح فرش لباس های سنتی یا فاخر ایرانی به تن داشته باشند یا لباس های فرنگی. در هر حال به این طرح فرش ها لیلی و مجنون گفته می شود.

با تعریفی که از طرح فرش های آدمکی در بند قبلی ارائه کردیم ، فرش های لیلی و مجنون هم جزو دسته طرح های آدمکی طبقه بندی می شوند.

د) طرح چهره یا رخ

در حقیقت هر نوع فرش که در آن تصویر چهره انسان به کار رفته باشد در این دسته قرار می گیرد. به طور کلی همه انواع طرح رخ یا چهره ، بن مایه بافت و تولید تابلو فرش است و به عنوان یک کالای زینتی برای نصب بر دیوار کاربرد دارد، نه فرش در معنای رایج آن. به همین دلیل به گروهی از تابلو فرش ها که در آنها از چهره یا صورت افراد استفاده شده است به تابلو فرش رخ یا چهره گفته می شود. اما در فرش دستباف ایرانی سابقه بافت فرش با تصویر اشخاصی همچون مشاهیر و پادشان و… وجود دارد و همین امر باعث شده که برخی خود این دسته را نیز به چند دسته زیر شاخه تقسیم نموده اند.

طرح و نقشه چهره و رخ پادشاهان و افراد صاحب منصب سیاسیون ، طرح و نقشه صورت هنرمندان، جنگجویان و عشاق معروف و نیز چهره های برجسته ملی و مذهبی و مشاهیر تعدادی از طرح فرش های چهره و رخ است که به دلیلی اهمیت صاحبان آن چهره ها برای بافندگان و مردم بر روی فرش نقش بسته اند.

ه) طرح فرش حیوان دار

در این طرح و مدل از فرش های ایرانی ، تصویر اندام یا سر حیواناتی از قبیل بز کوهی ، اسب، شیر ، ببر ، یوزپلنگ ، سگ ، قوچ یا پرندگانی مانند عقاب ، کبوتر و کبک ، لک لک ، قناری ، مرغ عشق و … و یا ماهی به چشم میخورد. با توجه به این که هر یک از این حیوانات در طبیعت به یک ویژگی معروف هستند و با توجه به پیوند همیشگی انسان با طبیعت و حیوانات ، این نقش ها با هدف بیان ویژگی های برجسته شجاعت ، نجابت ، وفاداری ، عشق و … با حالت ها و روش های مختلف در فرش بافته و تولید می‌شوند. 

در حوزه فرش دستباف طرح و نقشه های فرش داری صورت حیوان دار را نیز به انواع مختلفی تقسیم می کنند. ما در اینجا فقط به ذکر نام آنها بسنده می کنیم طرح جانوری، طرح درختی حیوان دار، طرح لاک‌پشتی، طرح شاپرکی،  طرح خرچنگی، طرح اژدها، طرح شاخ ‌گوزن.

و) طرح گل و بلبل

همان طور که از نام این طرح پیداست در این نقشه، طرح بلبلی که بر روی گل نشسته را می توان مشاهده کرد. تصویر طرح گل و بلبل در فرش ایرانی و به ویژه در تابلو فرش بسیار کاربرد دارد.

ز) طرح درختی ، گلدانی و جنگلی و گل و گیاه

در طرح درختی گلدانی از نقوش درختان الگو گرفته و نقش مایه اصلی این طرح را ساخته اند. در این مدل فرش اشکال درختان و گلدان ها نقشی اساسی دارند.

طرح فرش دیگری که بر پایه طبیعت بنا شده است، طرح جنگلی می باشد. این طرح ، جنگل را به همراه تمامی درختان، گیاهان، گل ها، شاخ و برگ ها و جویباران در خود جای می دهد و به نمایش درمی آورد.

طرح منظره و چهارفصل از جمله طرح های سراسری فرش است که در آن از نقش درختان و گیاهان استفاده می شود. نقش مایه اصلی این طرح ها فصول چهارگانه سال با ویژگی های خاص هر یک ، به همراه مناظر طبیعی می باشد.

درختی گلدانی
درختی گلدانی
اسلاید قبلی
اسلاید بعدی

3- طرح و نقشه فرش ایرانی تلفیقی – اقتباسی

البته که مثل هر هنر دیگری در هنر فرش ایرانی هم خلاقیت باعث شده است روش ها ، ساختارها و نقش های مختلف با هم ترکیب و تلفیق شوند و طرح های تلفیق را پدید بیاورند. در طراحی اینگونه نقشه ها معمولا دو یا چند طرح با یکدیگر ترکیب می شوند. 

هدف اصلی طراحان این طرح ها، به وجود آوردن طرح و نقش متفاوت و جدید با استفاده از ترکیب دو یا چند طرح است. البته یک چهارچوب اولیه وجود دارد که نقش و نگارهای ریز و درشت طرح های گوناگون در کنار یکدیگر قرار می گیرند. مسلما این دسته از طرح ها از نظر رنگ بندی از الگوی از پیش تعیین شده خاصی پیروی نمی کنند و نظر و ذوق و سلیقه طراح در این مورد حرف آخر را میزند.

مشهورترین طرح های تلفیقی و اقتباسی که در فرش دستباف رواج دارند عبارتند از: تلفیقی قاب قابی(خشتی)، تلفیقی لچک ترنج، سبزي کار کف ساده، تلفیقی دور نما، تلفیقی گلدانی بند اسلیمی، تلفیقی لچک ترنج دسته گل، تلفیقی قاب قرآنی و… .

در اینجا این نکته اشاره کنیم که در فرش ماشینی به دلیل ماشینی بودن و تنوع زیاد مدل و نقشه، استفاده از طرح و نقشه های تلفیقی بسیار بیشتر از فرش دستباف رواج دارد. راندمان بالای تولید، توجه به نیاز بازار و تغییر سلیقه خریداران فرش ماشینی باعث شده است که تولیدکنندگان فرش ماشینی ، نیاز مداوم به تولید فرش های جدید داشته باشند. در کنار این موضوع می دانیم که طراحی نقشه خاص و کاملا جدید، نیاز به نبوغ هنری و ذوق سلیقه فراوان دارد. به همین دلیل طراحان فرش ماشینی، برای سرعت بخشیدن به کار خود معمولا ترجیح می دهند با ترکیب کردن عناصر مختلف طرح های موجود، یک طرح جدید را ایجاد و روانه بازر کنند.

از جمله پر استفاده ترین این تلفیق ها در فرش ماشینی می توان به تلفیق نقش های اسلیمی و شاه عباسی ، نقش های گل رز یا گل فرنگ و اسلیمی ، و نیز تلفیق طرح های گل رز و گلدانی اشاره کرد.

در تلفیق ساختار هم می توان طرح های زیبایی را در تلفیق طرح های سراسری و فرش خشتی مشاهده کرد. به طوری که در هر خشت از فرش خشتی ، تصویر یک گلدان یا منظره نقش می بندد. فرش خشتی گلدانی هم نمونه دیگری از این طرح های تلفیقی است.

4- طرح فرش و قالی مشهور به اقوام ایرانی 

وجود اقوام مختلف در ایران که آداب رسوم، سبک زندگی، مذهب، نگرش، ایده های و ابزارهای مختلف داشته و در مناطق جغرافیایی خاصی زندگی می کنند، باعث شده تا همه این موارد در بافت طرح و نقشه های مختلف فرش هر منطقه موثر باشد. به همین جهت هریک از مناطق و شهرهای مختلف طرح و نقشه ای خاص خود را تولید کرده اند که با نام همان منطقه، قوم و یا شهر شهرت یافته است.

با مقایسه طرح و نقش و رنگ های به کار رفته در این فرش ها، به راحتی می توان دریافت که هر یک از این عناصر به کار رفته در بافت فرش، بر گرفته از شرایط جغرافیایی آن منطقه و همچنین افسانه ها و اسطوره های مربوط به آنها و نیز شرایط زندگی آن قوم یا منطقه است. وجود اقوام و در نتیجه فرهنگ های مختلف در ایران باعث ایجاد تنوع زیاد طرح و نقشه فرش ها شده است. نوع نامگذاری آنها نیز بر اساس همان قوم یا شهر بافنده آن طرح صورت گرفته است.

در اینجا برخی از این طرحهای فرش ایرانی که با نام عشایر و ایلات ایرانی شهت یافته اند را بیان می کنیم:

طرح شاه عباسی، طرح افشار، طرح سنچولی، طرح بختیاری، طرح ترکمن، طرح بلوچی، طرح خاتمی، طرح سنه، طرح جان بیگی، طرح کردی، طرح قشقایی، طرح بیستونی، طرح گل شاه عباسی، طرح سیر شکسته.

4-1. فرش طرح سنه یا سنندج

یکی از ویژگی های این نوع فرش ایرانی، گره نامتقارن است، که اصولا در بین اهل فن به “گره سنه” مشهور است. فرش های سنندج معمولا از جنس پشم بافته می شوند و طرح و نقش آن مایه دهای سنتی دارد. یکی از ویژگی هایی که فرش سنه یا سنندج یا از دیگر انواع فرش کردستان متمایز ساخته است، استفاده از نخ های پشم نازک میباشد به شکلی که با نخ های کارخانه ای قابل تمایز نیست. همین امر باعث تمایز فرش سنه در ظرافت و زیبایی نسبت به دیگر فرش های مناطق کردنشین ایران شده است.

4-2. طرح فرش افشار

فرش طرح افشار که منسوب به ایل افشار است یک از مشهورترین فرش های عشایر ایران زمین است. برجسته ترین ایلات از این قرارند: ایل پیچاقچی، ایل افشار، جبال بارزی، لرها و عرب ها. طرح افشار طرفداران پر و پا قرص زیادی در داخل و خارج از ایران داشته و دارد. طرح افشار دارای انواع گوناگونی است. اما در میان طرح های گوناگون آن، 11 طرح بیش بقیه بافت می شوند و شهرت بیشتری نسبت به بقه دارند.

فرش های افشار در حال حاضر بیشتر در استان کرمان تولید می شوند. اسامی 11 طرح مشهور این گروه در بازار شهر سیرجان ( که مرکز اصلی فروش فرش های عشایری استان کرمان است) به این شرح است:

طرح دو گل پاریزی، طرح گل حشمت، طرح سه کله، طرح ابری، طرح منبری، موسی‌ خانی، طرح جنگلی، شول یا بندی، طرح مرغی، طرح تصویری.

4-3. فرش طرح ترکمن

قالی یا فرش طرح ترکمن دارای بیست شکل مختلف است که هر یک از آنها مخصوص یک ایل و طایفه خاص است. گل در قالی یا فرش ترکمن همان ترنج در فرش ایرانی است که در بین عشایر و روستاییان فارسی زبان، حوض نیز نامیده می‌شود. گل های قالی ترکمن در  نقشه آن تکرار می‌شود و از این نظر می توان این فرش را در گروه فرشهای طرح بندی و واگیره ای به شمار آورد. رنگ قرمز سیر در کنار قهوه‌ای و شتری از رنگهای پر کاربرد در قالی ترکمن هستند. برخی از مشهورترین طرح های ترکمن عبارتند از:

طرح غزال، ساریک گل، گز، سالور گل و آخال، ارساری گل، ارساری، جعفر بای، بشیر، ساریک، سالور، چدر، کرکی و یموت و… .

4-4. فرش و قالی طرح قشقایی

یکی از ویژگی های جالب فرش طرح قشقایی این است که در بافت آنها از نقشه استفاده نمی شود و زنان و دخترانی که به بافت فرش مشغولند به صورت ذهنی طرح و نقشه هایشان را با ایده گرفتن از آداب و رسوم و سنن گذشتگان ایجاد می کنند. ولی این روزها با پیشرفت گلیم بافی گاهی از نقشه نیز استفاده می شود . گلیم های قشقایی نه تنها در ایران که در سطح جهان نیر به واسطه اصالت نقش ها و رنگ های زیبا و کیفیت ممتاز بافت مشهور و مورد تقاضا است.

هنر و صنعت بافندگی فرش در استان فارس را در ابتدا باید هنری عشایری و در مرحله بعد هنری روستایی دانست که وابستگی به عشایر دارد. در میان عشایر این منطقه نیز بیشتر عشایر قشقایی و ایل خمسه به تولید این فرش ها مشغولند. این فرش ها عمدتا به نام فرش قشقایی و گاها با نام فرش شیراز هم خوانده میشود. عمده طرح های فرش قشقایی که در دسته فرش سنتی ایرانی قرار می گیرند، مربوط به گلیم و گلیم فرش میباشد.

گلیم فرش اصطلاحی است که در میان فرش های ارزان قیمتی که ساختاری شبیه به فرشهای معمول و رایج دارند به کار برده می شود. در حالیکه گلیم چه در فرش ماشینی و چه در فرش دستباف شبیه فرش ها دیگر نیست. گلیم دستباف شبیه پارچه ای است که نخهای بسیار ضخیم بافته شده است. در گلیم ماشینی نیز در کنار ضخامت بسیار پایین آن سر نخها بریده نمی شود و به اصطلاح حالت لوپ یا دایره دایره دارد.

گلیم فرش قشقایی زمینه لاکی کاشان 16
طرح ترکمن

4-5. طرح بلوچی

در فرش های طرح بلوچی نقش و نگارهایی از درختان و شکوفه گل ها دیده می شود که در قالب لوزی های تکراری در سراسر فرش دیده می شود. این طرح و نقشه ها در حقیقت شکل ساده شده گل و بته ها و شاخه درختان و به ویژه بید مجنون است و البته گاهی از اشکال مختلف نیز در کنار این عناصر استفاده می شود. شکل شطرنجی یا چهار خانه نیز جز نقش مایه های اصلی و رایج در طرح فرش بلوچی است. از این جهت می توان طرح هایی که از این نقش و نگاره در آنها استفاده شده است را در گروه طرح فرش طرح خشتی یا قابی قرار داد. بافت این نوع فرش نیز اغلب یک بافت درشت و زمخت است.

در میان عشایر بلوچ، اقوام و ایلات بسیاری به بافت فرش هایی از این دست مشغولند. از جلمه این اقوام و ایلاها می توان به بهلولی، بایزیدی، کلاه درازی، جان میرزایی، رحیم خانی، برآهویی، کورخیلی (سالارخانی) و حسن زایی اشاره کرد. تمامی این اقوام به صورت ذهنی و بدون طرح و نقشه ای از پیش طراحی شده به بافت فرش و خلق یک اثر هنری می پردازند. در خلق ذهنی این فرش ها شکل ها و خطوط هندسی همچون لوزی و شکل شش گوش و نقش های ساده شده و بی پیرایه به کار می رود.

5- طرح فرش ایرانی مشهور به نام شهرها و مکان ها

در میان انواع مدل فرش ایرانی، طرح هایی وجود دارند که در شهری بیشتر بافت می شده است. یا اینکه سر منشا بافت آن طرح از آن شهر بوده است. در نتیجه به نام همان شهر نامگذاری شده اند. این در حالی است که ممکن است حتی این بافت این طرح در گذشته در آن شهر مرسوم بوده و اکنون دیگر چندان رواجی نداشته باشد. اما با این حال همچنان با نام قدیمی روی آنها مانده و در حال حاضر نیز با همان نام خوانده می شوند.

نکته بسیار مهمی که باید مد نظر داشته باشید! این است که این نامگذاری ها و دسته بندی به صورت کلی برگرفته از فرش دستباف است. در نتیجه از جهات مختلف دسته بندی های متنوع تری دارد. اما وقتی صحبت از فرش ماشینی می شود، برخی از این عوامل موثر در نامگذاری حذف میگردد. یا تغییر شکل پیدا می کند. به عنوان مثال این بخش که ما قصد داریم «انواع طرح فرش ایرانی مشهور به «نام شهر و مکان» را برای شما بیان کنیم، در فرش ماشینی دیگر معنایی ندارد. یا می توان گفت تغییر شکل یافته است.

عمومیت طرح های مشهور به نام شهرها در فرش های ماشینی

احتمالا می پرسید که این یعنی چی؟ یعنی چون فرش ماشینی با دستگاه بافته می شود، الیاف آن نیز مصنوعی است و با دستگاه ریسیده می شود. هم چنین با نقشه از قبل مشخص شده بافته می شود. پس ویژگی هایی چون شهر محل بافت و هنر بافنده در آن تاثیری ندارد. در فرش دستباف همواره از فرش کاشان، فرش اصفهان، فرش تبریز و فرش بیجار و… صحبت می شود. معمولا در این نامگذاری مجموعه ای از عوامل در کنار طرح فرش – همچون نوع نخ، هنر بافندگان آن منطقه، ریز بافتی و درشت بافتی، لطافت و زمختی و… – موثرند. به عنوان مثال اگر صحبت از فرش نایین می شود، طرح های مختلفی را شامل می شود. همه این طرح ها در شهر نایین با ویژگی های خاصی بافت می شوند .

اما در فرش ماشینی نامگذاری ها با توجه به شکل ظاهری و طرح فرش صورت می گیرد. به همین دلیل وقتی در فرش ماشینی صحبت از طرح نایین می شود، عموما یک طرح و مدل مشخص و خاص از فرش مد نظر است، نه طرح های گوناگون! البته ممکن است طرح هایی که با یک نام خوانده می شوند، مقداری تفاوت داشته باشند. اما نمای کلی یکسان است. مثلا در همان مثال فرش اصفهان، یک فرش با طرح لچک ترنج و دارای یک حاشیه پهن و دو حاشیه نازک تر در دو طرف مد نظر است.

طرح اصفهان و نائین، طرح کاشان، طرح اردبیل، طرح کرمان، طرح بیجار، طرح جوشقانی، طرح افغانی، طرح بیرجند، طرح ختایی، طرح تفرش، طرح خراسان، طرح ساروق، طرح زنجان، طرح سرابند، طرح ساوه، طرح سیستان، طرح سنندج، طرح کردستان، طرح فردوس، طرح ترکی شیرازی و طرح مشک آباد از مشهور ترین طرح های مشهور به نام شهر در فرش دستباف ایران می باشند.

اسلاید قبلی
اسلاید بعدی

5-1. طرح فرش کاشان – قالی کاشان

قالی کاشان از زمانهای دور در میان مردم جهان بسیار مشهور بوده است. قالی کاشان از جمله طرح های معروف و مشهور فرش ایرانی است که به دلیل طراحی خاص که در گروه فرش های لچک ترنج قرار می گیرد. همچنین به دلیل رنگ بندی خاصش در ایران و جهان شهرت یافته است.

در بافت این فرش اغلب از رنگ لاکی و رناسی به عنوان رنگ زمینه استفاده می شود. البته فرش طرح کاشان با رنگ های زمینه کرم و مشکی یا سرمه ای نیز تولید می شود. اما آنچه اغلب به عنوان فرش کاشان شناخته می شود رنگ زمینه قرمز یا لاکی آن است که بیشتر مناسب فضاهای کلاسیک است و با نام قالی کاشان در میان مردم شهرت یافته است.

در طراحی و رنگبندی فرش طرح کاشان، از لچک و ترنج استفاده شده است و به همین دلیل این طرح را می توان در گروه طرح های لچک ترنج ایرانی دانست. طرح و نقشه های اسلیمی و ختایی که در این فرش به کار رفته، زیبایی و تناسب تزئینی خاصی بدان بخشیده است.

5-2. فرش اصفهان

فرش طرح اصفهان و نائین اگرچه دو طرح متفاوتند و هر یک ویژگی های خاص خود را دارند، اما به دلیل شباهت زیاد در طراحی معمولا در یک گروه دسته بندی می شوند. در زمینه این طرح که جزو طرح های لچک ترنج می باشد، نقوش اسلیمی ساده و دهان اژدری و باغهای پر از گل و گیاه با شاخ و برگ هایی به هم پیوسته و خزنده دیده می شود. در حاشیه این فرش حاشیه باریک و پهن وجود دارد که حاشیه پهن توسط دو حاشیه باریک (حاشیه کوچکتر یا نازکتر)، محاصره شده است. در سر تا سر این حاشیه این فرش گل های شاه عباسی پراکنده شده است.

5-3. فرش طرح نایین

یکی از ویژگی های خاص فرش نایین دستباف، که آن را از فرش اصفهان و دیگر فرش ها متمایز می کند، ظرافت در بافت این فرش دستباف و همچنین کیفیت بالای الیاف آن است. این ویژگی باعث شده است که ارزش هنری این طرح افزایش یافته و در بازرهای های جهانی از شهرت و محبوبیت خاصی برخوردار باشد. عموما پشم و کرکی که برای بافت این فرش ها به کار گرفته می شود ناب و خالص بوده است. حتی می توان گفت از استاندارد پشم های ایرانی نیز یک پله بالاتر است.

فرش نایین از نظر طرح و نقش و رنگ بندی دارای تنوع بسیار زیادی است. از جمله طرح هایی که در فرش منطقه نایین کاربرد دارند می توان طرح لچک ترنج (شبیه طرح اصفهان)، طرح افشان، نقش گنبد (سقفی)، درختی، حاج خانمی، محرابی، قابی، کتیبه ای و محرمات را نام برد.

البته آنچه که در اینجا بیان شد، مربوط به تفاوت کیفیت بافت فرش نایین است. اما همانطور که در بالا نیز اشاره شد، وقتی صحبت از انواع طرح و نقشه فرش باشد، آنچه به عنوان فرش طرح اصفهان یا طرح نایین شناخته می شود در یک گروه قرار می گیرد. در فرش ماشینی جدای از تفاوت شانه و تراکم و جنس نخ فرش، با توجه به اینکه یک کالای صنعتی است و در هرجایی می تواند تولید شود، نام مدل یا طرح فرش اصفهان یا نایین، صرفا به شکل ظاهری این طرح ها اشاره دارد. یعنی همان طرح لچک و ترنج با یک ترنج گرد در میان فرش.

5-4. طرح خراسانی

در طرح خراسانی معمولا تنوع رنگی زیادی وجود ندارد. در بافت آن اغلب از رنگهای قرمز و قرمز مایل به زرد، آبی فیروزه ای، آبی سیر، خردلی، بژ و قهوه ای استفاده می شود. از جمله خصوصیات بارز از نظر نوع بافت می توان به بافت نسبتا درشت و داشتن پرز نسبتا بلند (ضخیم بودن فرش) اشاره کرد.

از نظر عناصر به کار رفته در طراحی آن نیز می توان به استفاده از نقوش گل ها، گیاهان، حشرات، پرندگان اشاره کرد. در طرح خراسانی عموما نقوش گلدار، طرح گلدانی، بته جقه، طرح افشان، لچک و ترنج و طرح های سراسر گلدار و بیش از همه طرح هراتی، به کار گرفته می شود. البته در فرش دستباف خراسان بافت طرح های سبک هندی نیز رواج دارد. این طرح ها صرفا توسط بافندگان بلوچ و ترکمن این منطقه بافت می شوند.

5-5. فرش کرمان

همه فرش های استان کرمان را می‌توان به دو گروه فرش‌های شهری بافت و عشایری بافت تقسیم کرد. طرح ها و رنگ های مورد استفاده در قالی های کرمان از گذشته تا به امروز عبارتند از: طرح سبزی کاری و طرح های تصویری که بهترین آنها در حوزه قالیبافی راور بافته شده و می شوند. مهم ترین آنها عبارتند از: طرح حافظ، لیلی و مجنون، خیام، منظره‌ای و بطور کلی مضامین عارفانه و عاشقانه که بیشتر درترکیب با طرح زیبای سبزی کار هستند.

طرح های افشان به ویژه افشان شاه عباسی یکی از طرح های معروف کرمان است. از دیگر مدل های معروف فرش کرمان می توان به  نقوش قاب قرآنی، انواع درختی و گلدانی، تلفیقی، بوته ای، همچنین انواع گل فرنگ  ، لچک و ترنج،‌ افشان، درختی، حیواندار، بازوبندی، گردنبندی، خشتی، سلسله‌ای شاه عباسی و چهره‌ بافی اشاره نمود.

اسلاید قبلی
اسلاید بعدی

5-6. فرش طرح ختایی

نامگذاری این طرح بنا نظر بعضی از پژوهشگران بر گرفته از نام شهر «ختا یا ختن» در چین است. این امر می توان تا حدودی نمایانگر نفوذ و تاثیر هنر چین بر هنرنمندان ایرانی باشد. با توجه به جایگاهی که شهر ختن در ادبیات ایران داشته است و همچنین این نکته که هنر نقاشی ایرانیان نیز متاثر از نقاشی هنرمندان چین بوده است، احتمال صحت و درستی این دیدگاه زیاد است. طرح ختایی اصولا به طرح و نقشه های زینتی چین شباهت دارد. این طرح شامل شاخه گل و بوته و علی الخصوص، گلهای شاه عباسی است.

5-7. فرش طرح بیجار

یکی دیگر از انواع طرح های فرش ایرانی که شهرتی بین المللی یافته است، فرش بیجار است. این فرش اصولا ویژگی های فرش کردستان – علی الخصوص خود شهر بیجار – را دارد. فرش بیجار معمولا به صورت ذهنی و بدون نقشه توسط بافندگان این منطقه بافته میشود. در طراحی و نقوش این فرش از نقوش هندسی استفاده می شود. از این جهت فرش طرح بیجار را می توان به عنوان یکی از طرح هایی دارای عناصر و اشکال هندسی نام برد.

در فرش ماشینی طرح خاصی که عموما به عنوان طرح بیجار، شناخته شده است را به این نام میخوانند. این طرح را می توان در گروه فرش های طرح لچک و ترنج دسته بندی کرد. ترنج میانی این طرح به صورت یک شش ضلعی لوزی مانند طراحی شده. در گوشه ها، بوم یا متن فرش نیز لچک هایی با یک خط مستقیم تشکیل شده است.

فرش کاشان قالی کاشان خرید فرش طرح 700 شانه ( 500 شانه ) طرح بیجار زمینه سرمه ای کاشان
طرح بیجار

5-8. فرش مشهد

در طرح و نقشه فرش مشهد معمولا از گلهای درشت شاه عباسی که ساقه های نازک و ظریف دارند استفاده می شود. علاوه بر نقوش یکی از شاخصه های اصلی و مهمی که هم اکنون نیز در تولیدات شرکت فرش آستان قدس رضوی به چشم می خورد، استفاده از طرح لچک ترنج و افشان با حاشیه های دارای نوشته است. حاشیه های کتیبه ای که در فرش مشهد وجود دارد در کنار گل های درشت شاه عباسی، ظاهری بسیار جذاب، گیرا و خاص به این طرح بخشیده است. ساختار طرح های قدیمی این منطقه بسیار شبیه طرح های اصیل هراتی است. برخی از نمونه های فرش که به هرات نسبت داده شده هم اکنون نیز موجود است.

5-9. فرش طرح جوشقان

یکی از ویژگی های مشترکی که در تمام قالی های جوشقان وجود دارد طرح های شکسته است که در این قالی به چشم میخورد. در این فرش ها از طرح ها و نقوش سپیدار، گل انار و بابونه استفاده می شود. طرح جوشقان از نظر ظاهری مشابهت هایی با فرش طرح بیجار دارد. در فرش طرح جوشقان نیز که می توان آن را یک طرح لچک ترنج دانست، یک ترنج لوزی شکل در وسط فرش قرار دارد. در ابتدا و انتهای این ترنج، یک سر ترنج پنچه شکل وجود دارد. در سرتاسر فرش جوشقان نقش گل های چهار پر، گل های پر شکوفه و درختهای بید مجنون به شکلی ساده و فاقد جزئیات در قالب اشکال لوزی، بین ارکان مختلف فرش ارتباط ایجاد کرده اند.

همچنین قالی جوشقان از نظر طرح با قالی همدان و قالی های میمه نیز شباهت دارد که با نام «قالی میمه جوشقان» در بازار به فروش میرسد.

در فرش ماشینی، طرح جوشقان معمولا با دستگاه های درشت بافت تولید می شود. البته امکان تولید آن با دستگاه های فرش 700 شانه، نیز وجود دارد. که مسلما بافت فرش 700 شانه به عنوان یکی از انواع فرش ریز بافت، دارای کیفیتی بسیار بالاتر از فرشهای 320 یا 440 شانه است.

همانگونه که قبلا نیز اشاره شد، نامگذاری مدل فرش در صنعت فرش ماشینی، بیشتر بر اساس نام طرح ها و نقوش است. بر این اساس فرش جوشقان معمولا در گروه فرش های سنتی و یا فرش های عشایری قرار میگیرد.

5-10. فرش طرح قم

طرح های مرسوم  در فرش بافی  قم شامل : بندی خشتی (موزائیكی بختیاری)، بته ای، درختی، شكارگاه، هندسی جوشقانی، شاه عباسی لچك ترنج، شاه عباسی افشان، محرمات، ترنجی كف ساده، بندی كتیبه ای، محرابی گل فرنگ و ظن السلطانی است.

در قم فرش هایی به تقلید از طرح هندسی جوشقانی بافت می شود که شباهت هایی نیز با فرش های طرح قدیمی کاشان دارد. علاوه بر این در قم طرح درختی را گاهی بدون نقش محراب و گاهی در متن محرابی می بافند. طرح های شبیه این مدل فرش در اصفهان کاشان نیز بافته می شود.

همچنین بافندگان فرش قم، فرش های كف ساده، با ترنج بزرگ شش گوشه ای مملو از گل ها و برگ های تیپ هراتی می بافند كه مشابه آن در بیرجند نیز بافته می شود.

بر این اساس می توان گفت، اگرچه فرش قم به ویژه در سالهای اخیر، مشتریان زیادی داشته و شهرت جهانی کسب کرده است اما از نظر طرح و نقشه پیرو طرح ها نقوش طراحان فرش دیگر شهرهاست.

5-11. فرش طرح شیراز

آنچه که به فرش طرح شیراز مشهور است عمدتا همان فرش طرح قشقایی است که بافندگان آن اقوام عشایر فارس و بخش روستا نشین این استان می باشد. در بخش مربوط به طرح اقوام بافنده ی فرش (بخش فرش قشقایی) به طور کامل راجع به آن توضیح دادیم.

6- انواع فرش بر اساس چیدمان نقش و عناصر نقشه

در دسته بندی های بالا ، انواع دسته بندی های موجود در بین افراد مشغول در هنر فرش دستباف و صنعت فرش ماشینی را به شکلی ساختار مند ارائه دادیم. در این بخش و در بخش بعدی قصد داریم ، دسته بندی های رایج بین خریداران و استفاده کنندگان از طرح فرش را مورد بررسی قرار دهیم تا بتواند به خریداران فرش در جهت انتخاب فرش مناسب یاری برساند.

6-1. فرش گل ریز

در این دسته از طرح فرش ها ، نقش های فرش به شکل ریز در متن فرش قرار دارند به طوری که جزئیات آن ها وقتی از دور به طرح فرش نگریسته می شود مشخص نیست و اجزای ساختاری فرش بیشتر در نمای دور به چشم می خورند. از معروف ترین طرح فرش های این دسته می توان به طرح فرش سالاری تبریز اشاره کرد.

6-2. فرش گل درشت

در فرش های گل درشت ، زیبایی ساختار و رنگ نقش های فرش با درشت نمایی مناسب به رخ بیننده کشیده می شود. طبیعی است که  گل های ریز در این دسته از طرح ها یا حذف می شوند یا در قیاس با گل ها و نقش های درشت زیاد به چشم نمی آیند. از معروف ترین مدل های موجود در این دسته می توان به فرش افشان یاشار اشاره کرد.

6-3. فرش شلوغ

در این دسته از فرش های شلوغ ، تعداد و تراکم نقش فرش بالا است و معمولا نقش فرش ها با تضاد رنگ بالایی از یکدیگر کاملا مجزا و مستقل هستند.

فرش های با تراکم بالا معمولا به سمت شلوغ شدن پیش می روند. چرا که توانایی در خلق نقش های ظریف ، طراحان را وسوسه می کند تا بر پیچیدگی این طرح و نقش ها بیفزایند و همین افزایش پیچیدگی ، طرح را به یک طرح شلوغ تبدیل می کند. از معروف ترین این طرح فرش ها در فرش های ماشینی مدل فرش باغ معلق است.

6-4. فرش خلوت

امروزه و با رواج دکوراسیون های مدرن امروزی طرح های فرش خلوت بیشتر مورد استقبال خانواده ها قرار می گیرند. بنابراین تولید کنندگان فرش به خصوص فرش ماشینی تلاش می کنند تا با حذف پیچیدگی های نقش و ساختار فرش ، آن را هر چه بیشتر به سمت یک نقشه خلوت سوق دهند.

یکی دیگر از روش هایی که در خلوت کردن نقشه فرش استفاده می شود ، کاهش تضاد رنگی بین اجزا و نقش فرش است. در این روش اتحاد بیشتری بین اجزای مختلف فرش احساس می شود و با افزایش این همگونی و اتحاد ، طرح فرش با وجود نقش های زیاد خلوت به نظر می رسد.

با این تعریف و استفاده از روش بالا ، یک نقشه فرش با تضاد رنگی بالا بین اجزا و نقش آن می تواند شلوغ باشد در حالی که همان نقشه با کاهش تضاد رنگی یا با کاهش تعداد رنگ های مورد استفاده می تواند به یک فرش خلوت تبدیل شود.

6-5. فرش ساده و مینیمال

یک نوع از فرش های خلوت که در آن ها پیچیدگی طرح به حداقل رسیده است ، به فرش ساده معروف هستند. چنانچه طرح فرش به یک زمینه رنگی ساده و تعدادی طرح ها و خطوط ساده هندسی ختم شود ، آن را طرح فرش مینیمال می گویند.  معروف ترین طرح های فرش مینیمال ، فرش طرح قاب و فرش طرح خط خطی است.

این فرش ها بیشتر در طرح های فرش فانتزی و مدرن رایج هستند، هر چند در فرش های سنتی عشایری هم نمونه هایی از فرش های بسیار ساده به چشم می خورد که به راحتی می توانند در یک دکوراسیون مینیمال و امروزی جای خود را پیدا کنند.

6-6. فرش گل برجسته

با ورود تکنولوژی و نبوغ هنرمندان فرش دستباف و تولید فرش هایی با زمینه غیر هم سطح و به اصطلاح گل برجسته و پس از آن هنر برجسته کاری که بیشتر در حوزه تابلو فرش رایج شد، فرش ماشینی نیز جای خالی ورود به این حوزه را احساس کرد.

در ابتدا صنعت فرش ماشینی با تولید فرش های 440 شانه و 500 شانه گل برجسته وارد این حوزه شد. اما طولی نکشید که به دلیل سختی جارو کردن، استقبال مردم از فرش های گل برجسته کاهش یافت.

پس از روی کار آمدن دستگاه مدرن با قابلیت تولید فرش ریز بافت و با تراکم بالا، همچون فرش 700 شانه فرش 1000 شانه، فرش 1200 شانه و 1500 شانه، مجددا یکبار دیگر از فرش گل برجسته استقبال شد. این در حالی است که اکنون که تاریخ 26 آذرماه 1402 هستیم و این مقاله در حال به روزرسانی است، حجم وسیعی از صنعت فرش ماشینی به تولید فرش های گل برجسته اختصاص یافته است. تا حدی که به جرات می توان گفت در 1 سال اخیر بیش از 60 درصد تولید انواع فرش 700 ، 1000 ، 1200 و 1500 و 1600 شانه به تولید فرش گل برجسته اختصاص یافته است.

فرش گل برجسته در مقابل فرش ساده یا کف ساده قرار می گیرد. در این نوع فرش ها سطح فرش کاملا صاف و یکدست است و هیچگونه پستی و بلندی در سطح فرش به چشم نمی خورد. فرش کف ساده تقریبا همه انواع فرش در قالب کلاسیک و شناخته شده را شامل می شود، و تا چندی پیش تنها نوعی از فرش که مردم میشناختند، فقط همین نوع بود.

7- انواع طرح فرش از نظر نوع استفاده و کاربرد (جدید) :

با توجه به اینکه ما در این مقاله سعی داریم تمامی طرح های و مدل های فرش ایرانی اعم از فرش ماشینی و دستباف را برای شما بیان کنیم، این دسته بندی جدید را به دسته بندی شش گانه افزودیم تا یک دسته بندی هفتگانه و کامل را به شما عرضه کنیم. تقسیم بندی بر اساس نوع کاربرد فرش شاید با اندکی مسامحه، زیر مجموعه انواع طرح فرش ایرانی قرار گیرد. اما مسلما انواع مختلفی از فرش با توجه به کاربردشان مورد اشاره قرار می گیرند. بر اساس همین کاربرد هم در بافت آنها از طرح ها و نقوش خاص استفاده میشود.

به عنوان مثال وقتی صحبت از فرش نماز یا سجاده فرش می شود؛ یا وقتی صحبت از فرش آشپزخانه می شود، این نامگذاری ها بر اساس کاربرد این گونه فرش ها صورت گرفته است. و همین کاربرد باعث شده است که در طراحی هر یک از این مدل های فرش محدودیت وجود داشته باشد. و همچنین از طرح ها و نقش های خاص در متن آنها استفاده شود.

7-1. فرش کلاسیک یا معمولی

منظور از فرش کلاسیک همان فرش های معمولی است که از قدیم به عنوان کفپوش استفاده می شده است. تقریبا تمامی دسته بندی های قبل به توضیح و تشریح این نوع از فرش پرداخته اند.

7-2. فرش طرح محرابی – سجاده ای – فرش نماز

توضیح مربوط به طرح محرابی نیز در دسته مربوط به “انواع فرش بر اساس نام نقش و عناصر موجود در فرش” در بخش 7-1 گذشت. بیان مجدد آن در این بخش صرفا به دلیل تاکید بر کاربرد متفاوت فرش نماز و تاثیر این کاربرد بر رنگ بندی و نقش مایه های به کار رفته در آن است.

7-3. فرش اتاق کودک (جدید)

فرش اتاق کودک یا عروسکی با روی کار آمدن صنعت فرش ماشینی ، و در سالهای اخیر با توجه به تقاضای بازار رواج یافته است. بدیهی است که در فرش دستباف ایرانی جایگاهی نداشته است.

7-4. فرش آشپزخانه (جدید)

انواع طرح های فرش آشپزخانه نیز در نیمه دوم دهه نود شمسی در فرش ماشینی رواج یافتند. از این جهت این نوع فرش نیز یک فرش نوپا و جدید به حساب می آید.

7-5. تابلو فرش

در مورد تابلو فرش به عنوان یکی از انواع اصلی کاربرد فرش سخن زیاد است. اما همینقدر کافی که که بدانیم از سالیان پیش تا کنون تابلو فرش بافی به عنوان یک هنر خاص و جدای از فرش بافی بوده است. تابلو فرش همواره یکی از عناصر اصلی تزئین و روح بخشیدن به دکوراسیون بوده است. تابلو فرش ماشینی نیز همچون برادر قدیمی تر خود تابلو فرش دستباف – با به پای رشد صنعت و تکنولوژی آمده است. در حال حاضر تنوع طرح و مدل تابلو فرش ماشینی و به ویژه تابلو فرش چاپی به حدی زیاد شده است، که تقریبا می توان گفت، تمام آثار هنری جهان و تمام مناظر زیبا و تصویر مشاهیر و حیوانات را در خود جای داده است.

در حقیقت از این نیز فراتر رفته است. زیرا در حال حاضر شما به راحتی می توانید تابلو فرش اختصاصی خود را داشته باشید. شما به راحتی می توانید با تبیدل عکس به تابلو فرش، به هر شخصی که دوستش دارید یک هدیه بسیار با ارزش و خاص و در عین حال مقرون به صرفه و ارزان هدیه دهید.

7-6. کناره فرش یا فرش رولی و راهرویی

در این دسته از فرش ها معمولا از طرح های فرش های کلاسیک به شکل ساده شده استفاده می شود. این فرش ها به طور رولی یا متری وجود دارند و بسیته به نیاز خریدار ، به طول دلخواه بریده می شوند.

7-7. پادری ، پله پوش ، طاقچه پوش ، رویه پشتی و فرش رو مبلی

در این کاربرد هم معمولا طراحی کوچکتر و ساده تری از فرش کلاسیک با حذف نقش ها و پیچیدگی ها به دست می آید و بر روی فرش های با سایز کوچک بافته می شود.

سخن آخر: طرح های فرش ایرانی از کجا الهام گرفته‌ اند؟

طرح و نقشه فرش ایرانی در کنار تمام زیبایی های هنری خود از ظرافت خاصی برخوردار است. این ظرافت در هیچ یک از طرح و نقشه های فرش طراحان فرش دیگر کشورها وجود ندارد. همین تمایز واضح حاصل ذوق هنر طراحان بافندگان هنرمند فرش ایران است، باعث شهرت جهانی طرح و مدل فرش ایرانی شده است. این شهرت تا حدی است فرش دستباف ایران را به عنوان یک کالای هنری با اختلافی فاحش نسبت رقبای فرش ایرانی، در رتبه نخست قرار داده است.

زیبایی و ظرافت مدل و طرح فرش ایرانی پیش از این در حوزه فرش دستباف برای جهانیان ثابت و روشن شده بود. در فرش ماشینی نیز، این کالای صنعتی را به شکل شگرفی از دیگر رقبای خود متمایز ساخته است. به گونه ای که اکنون فرش ماشینی ایران، به ویژه فرش کاشان، نیز از شهرت جهانی برخوردار می باشد. از نظر زیبایی و ظرافت نیز این فرش ها با اختلاف فاحشی در رتبه نخست قرار دارند. از این جهت تقریبا رقیبی برای خود نمی بینند.

تحقیقات انجام شده بر روی طرح و نقشه فرش ایران در کنار نظریات فرش شناسان  و کارشناسان مجرب حوزه فرش ماشینی و فرش دستباف نشانگر این مطلب است که انواع طرح فرش بافته شده به وسیله‌ ی مردم ایران زمین، الهام گرفته از عوامل زیر است.

عوامل موثر در طراحی طرح و نقش های فرش ایرانی

الف) آنچه بافنده و طراح، در طبیعت و محیط پیرامون خود مشاهده می کنند. از جمله ی آنها میتوان به  درختان، گل‌ ها، گیاهان، مناظر، حیوانات، افراد، اشیاء و … اشاره نمود.

ب) سطوح، خطوط، ‌حجم ها و اشکال هندسی گوناگون

ج) آنچه در ذهن و قلب طراح یا بافنده فرش قرار دارد. شامل: اعتقادات، رازها، آداب و رسوم، فرهنگ، تقلید ها و اقتباس ها و… . به بیان ساده تر شاید بتوان به این شکل گفت که منبع اصلی طرح و نقشه و مدل های فرش ایرانی که باعث خلق یک اثر هنر فاخر و به یادماندنی شده است ضمیر ناخودآگاه بافندگان و طراحان آن بوده است.

ما در اینجا کوشیدیم که کامل ترین مقاله در مورد انواع مدل یا طرح و نقش فرش ایرانی را برای شما بیان کنیم. تا آنجا که تیم پژوهشی قالی کاشان، بررسی نموده اند در حال حاضر این نوشته یکی از کامل ترین مقاله هایی است که در این زمینه نگاشته شده است. به گونه ای که فرش ماشینی را نیز شامل گردد. اما مسلما ممکن است کم و کسری هایی نیز داشته باشد. یا اینکه بعضی قسمت ها نیاز به توضیح یا تصاویر بیشتر داشته باشد. اعضای تیم پژوهشی و پشتیبانی قالی کاشان، همواره می کوشند تا مطالب این صفحه را تکمیل و به روزرسانی نمایند. امیدواریم که توانسته باشیم حال شما را خوب کنیم! 😉

.

 

تاریخ آخرین بروزرسانی : 1402/08/13

دیدگاه شما

3 دیدگاه

  1. مریم میرزایی گفت:

    سلام. ممنون از مطلب مفید و جامع و کاملتون در مورد طرح و مدل فرش ایرانی. واقعا مطلب تا این حد کامل هیچ جا نتونستم در مورد طرح و مدل فرش پیدا کنم. کل اینترنت رو زیر رو کردم 🙂 البته من دارم تحقیق میکنم در مورد فرش ایرانی و بین مطالب مختلف سایتها و کتابها دچار سردرگمی شده بودم که این مقاله خیلی برام مفید بود. هرچند بعضی دسته ها رو احتمالا به دلیل طولانی شدن توضیح نداده بودیدن و ولی دسته بندی و محتوای شفاف و روشنتون خیلی به من کمک کرد. ممنون از مجموعه خوب قالی کاشان که اینقدر حرفه ای کار میکنند.

    • مدیریت سایت گفت:

      از لطف شما سپاسگزرام خانم میرزایی.
      خوشحالیم که مطالب آموزشی ما در رابطه با فرش ماشینی تونسته به شما کمک کنه و مورد توجه تون قرار گرفته. قطعا این نظرات شما به ما انرژی و انگیزه بیشتر میده که بتونیم به افراد بیشتری خدمت ارائه بدیم.

  2. نرجس سفری گفت:

    بسیار مفید بود ممنون از شما

محصول با موفقیت به سبد خرید اضافه شد.
Call Now Button