رازهای “شانه فرش” : تعریف شانه فرش ماشینی به زبان ساده
تو دنیای پرهیاهوی خرید فرش ماشینی ، یکی از چیزایی که زیاد می شنویم اصطلاح «شانه فرش» هست. شاید تا حالا برات پیش اومده که بخوای فرش بخری و فروشنده بهت بگه این فرش ، مثلاً هزار و دویست شانه ست. اون موقع احتمالاً با خودت گفتی یعنی چی ؟ اصلاً این عددها به چه دردی می خورن ؟
خب ، باید بدونی شانه فرش یکی از کلیدی ترین ویژگی ها تو انتخاب و قیمت گذاری فرش های ماشینیه. البته این موضوع همیشه هم ساده نیست. بعضی وقتا فروشنده ها با استفاده از همین بی اطلاعی خریدارا ، سعی می کنن فرشی که شانه بالایی نداره رو گرون تر جا بزنن.
اینجاست که دونستن معنی دقیق شانه فرش می تونه کمکت کنه گول نخوری. تو این بخش از مقاله ، قراره خیلی ساده و خودمونی بفهمیم شانه فرش دقیقاً چیه و چه نقشی تو قیمت و کیفیت فرش داره. می خوای بدونی دقیقاً چند تا گره تو عرض یه متر فرش هست ؟ همینجاست که پای شانه به میون میاد !
تعریف شانه در فرش
اگه بخوایم تعریف رسمی و دانشگاهی شو بگیم ، تو کتابای تخصصی نساجی نوشته شده : شانه فرش یعنی “تراکم عرضی” فرش ماشینی. ولی این تعریف شاید یه کم خشک باشه. بیاین ساده ترش کنیم.
وقتی می گن یه فرش ، مثلاً ۱۰۰۰ شانه ست ، یعنی اگه یه متر از عرض اون فرشو اندازه بگیری ، باید بتونی ۱۰۰۰ تا گره یا همون نخ خاب توش پیدا کنی. این گره ها دقیقاً همون چیزیه که طرح و نقشه فرش رو شکل می ده.
حالا یه نکته ی جالب : شانه فرش همون چیزیه که تو فرش های دستباف به اسم “رج” شناخته می شه. تو فرش دستباف ، هرچی رج بیشتر باشه ، یعنی بافتش ریزتر و پرکارتره. دقیقاً همین داستان تو فرش ماشینی با شانه اتفاق می افته.
یه مثال بزنیم تا بهتر جا بیفته :
فرض کن دو تا فرش داریم ؛ یکی ۷۰۰ شانه و یکی دیگه ۱۵۰۰ شانه. اون فرش ۱۵۰۰ شانه چون گره های بیشتری تو عرضش داره ، خیلی ریزبافت تر و ظریف تر دیده می شه. حتی طرح و نقش هاشم قشنگ تر و شبیه تر به فرش های دستباف می شه.
ولی خب فقط با نگاه کردن نمی شه فهمید واقعاً شانه فرش چقدره. باید بلد باشی خودت حسابش کنی !
چگونه شانه فرش را تشخیص دهیم ؟
حالا اگه بخوای خودت بفهمی یه فرش چند شانه ست ، یه راه خیلی ساده وجود داره. فقط کافیه یه خط کش (یا متر) ، یه مداد یا خودکار برداری و یه کم حوصله به خرج بدی !
کاری که باید بکنی اینه که فرشو برگردونی و از پشتش شروع به شمارش گره ها کنی. اون هم تو عرض فرش ، نه طول. مثلاً اگه گفتن این فرش ۱۰۰۰ شانه ست ، یعنی تو یک متر از عرضش باید ۱۰۰۰ تا گره باشه. حالا اگه خواستی فقط ۱۰ سانتی مترشو بررسی کنی ، باید ۱۰۰ گره ببینی.
یه پیشنهاد مهم : بهتره از ۵ یا ۱۰ سانتی متر استفاده کنی تا احتمال خطا کمتر بشه. چون مثلاً اگه فقط ۲ سانت رو بشمری ، یه گره از چشمت بیفته ، کل حساب و کتابت اشتباه می شه !
نکته مهم تر اینه که بعضی فروشنده ها ممکنه فرشی رو که مثلاً ۷۰۰ شانه ست ، به اسم ۱۰۰۰ شانه بفروشن. ولی اگه این روشو بلد باشی ، دیگه کسی نمی تونه سرت کلاه بذاره.
تاثیر شانه فرش در کیفیت و ماندگاری آن
خیلی ها فکر می کنن که هرچی شانه فرش بالاتر باشه ، اون فرش بهتر و گرون تره. اما راستش فقط به شانه نمی شه تکیه کرد. شانه یکی از فاکتورهاییه که تو قیمت فرش تأثیر داره ، ولی تنها عامل نیست.
مثلاً چی مهمه ؟
- تراکم فرش
- جنس نخ خاب
- جنس نخ تار و پود
و حتی نوع دستگاهی که فرش باهاش بافته شده !
یعنی ممکنه یه فرش ۵۰۰ شانه ، تو بقیه این موارد از یه فرش ۷۰۰ شانه قوی تر باشه و حتی گرون تر هم باشه. پس این تصور که فقط شانه بالا یعنی کیفیت بالا ، همیشه درست نیست.
یه سؤال : چرا باید به شانه و تراکم با هم دقت کنیم ؟ چون این دوتا به هم وابسته ان. وقتی می گیم فرش ۱۲۰۰ شانه با تراکم ۳۶۰۰ ، یعنی اون فرش بافت خیلی فشرده و منظمی داره. پس درک یکی بدون اون یکی کامل نمی شه.
تو ادامه ، مفصل تر به محاسبه دقیق شانه می پردازیم و یاد می گیری چطوری فرش اصل رو از تقلبی تشخیص بدی !
راه تشخیص فرش اصلی از تقلبی از نظر شانه فرش
اگه بخوای مطمئن بشی که یه فرش واقعاً همون شانه ایه که روی برچسبش نوشته ، یه راه حل ساده ریاضی طور هست که خیلی راحت می تونی اجراش کنی.
بذار یه مثال بزنیم :
فرض کن یه فرش ۱۰۰۰ شانه جلوته. خب ، طبق تعریف ، تو هر متر عرض این فرش باید دقیقاً ۱۰۰۰ گره باشه. حالا اگه بخوای فقط ۱۰ سانت رو بررسی کنی ، باید بتونی تو اون ده سانت ، دقیقاً ۱۰۰ گره بشمری. اگه فقط پنج سانت رو اندازه گرفتی ، اون عدد می شه ۵۰ تا گره.
چطوری حساب کنی ؟ خیلی راحته ! عدد شانه رو تقسیم بر ۱۰ یا ۲۰ کن ، تا تعداد گره تو ۱۰ یا ۵ سانتی متر به دست بیاد. مثلاً :
- ۱۲۰۰ شانه تقسیم بر ۱۰ = ۱۲۰ گره در ۱۰ سانتی متر
- ۷۰۰ شانه تقسیم بر ۲۰ = ۳۵ گره در ۵ سانتی متر
پس اگه یه متر یا یه خط کش دم دستت باشه ، دیگه کسی نمی تونه با عدد شانه الکی سرتو کلاه بذاره !
این تکنیک حتی وقتی مفیده که فرشی خریدی که پشتش اطلاعات درست درج نشده یا برند ناشناسی داره. دیگه خودت می تونی شانه واقعیشو کشف کنی !
چند نکته مهم برای محاسبه صحیح و دقیق تعداد گره های فرش
تا اینجا یاد گرفتیم چطوری شانه واقعی فرش رو حساب کنیم. ولی یه سری نکات ظریف هست که اگه رعایتشون نکنی ، محاسبه ت ممکنه خطا داشته باشه.
۱. حداقل اندازه گیری
هیچ وقت برای شمارش گره ها از زیر ۲.۵ سانتی متر استفاده نکن ! بهتره حداقل پنج سانت رو اندازه بگیری. چرا ؟ چون ممکنه چشم ت یه گره رو نبینه و محاسبه ت ۱۰٪ خطا پیدا کنه. مثلاً یه گره جا بیفته ، و اون وقت دیگه حساب و کتابت غلط می شه.
۲. فرق بین طول و عرض فرش !
شاید عجیب به نظر بیاد ، ولی خیلی ها بین طول و عرض فرش اشتباه می کنن ! بله واقعاً ! چون بسته به دستگاه و روش بافت ، ممکنه فرش به جای حالت عمودی ، افقی بافته شده باشه. مثلاً یه فرش ۶ متری ، به جای اینکه در راستای طول دستگاه سه متری بافته شه ، ممکنه افقی تولید شده باشه تا از عرض دستگاه بهتر استفاده بشه.
خب حالا چیکار کنیم ؟ خیلی ساده ست : فرشو برگردون و از پشت نگاه کن. نخ های سفید و صاف که در طول فرش کشیده شدن ، همون نخ های تاری هستن. اگه بدونی تار در کدوم جهته ، راحت می تونی عرض فرش (و شانه اش) رو تشخیص بدی.
تفاوت فرش های 700 شانه تا 1500 شانه
اگه تا حالا با فروشنده ای طرف شدی که مدل های مختلف فرش رو معرفی کرده ، حتماً اسامی ای مثل ۷۰۰ شانه ، ۱۰۰۰ شانه ، ۱۵۰۰ شانه و حتی ۱۶۰۰ شانه به گوشت خورده. خب اینا یعنی چی ؟
هر چی عدد شانه بالاتر باشه ، فرش ریزبافت تر و ظریف تر می شه. مثلاً یه فرش ۱۵۰۰ شانه ، خیلی خوش نقش تر از یه فرش ۷۰۰ شانه ست و طرحش دقیق تره. اما در عوض ، ارتفاع نخ خابش هم کمتره. یعنی زیر پا احساس نرمی کمتری داره.
پس اگه دنبال فرشی هستی که نرم باشه و احساس خاب دار بودن بده ، فرش ۷۰۰ شانه انتخاب خوبیه. از طرفی ، اگه برات طرح و زیبایی و تشابه به فرش دستباف مهم تره ، باید بری سراغ فرش های با شانه بالاتر مثل ۱۲۰۰ یا ۱۵۰۰ شانه.
نکته دیگه اینکه طرح های سنتی و پرجزئیات معمولاً تو فرش های ریزبافت بیشتر دیده می شن. ولی اگه دنبال ترکیبی از نرمی و زیبایی هستی ، فرش ۱۰۰۰ شانه یه انتخاب ایده آله. چون از یه طرف نرمه ، از یه طرف هم طرح هاش قشنگ و نسبتاً ظریفه.
یادت باشه ، خرید فرش یه انتخاب کاملاً شخصیه. بستگی داره فرشو برای کجا می خوای ، چقدر ازش استفاده می کنی و چه سبکی رو می پسندی.
بهترین شانه فرش چیست ؟
خیلی از خریدارا وقتی می خوان فرش بخرن ، می پرسن : «بهترین شانه فرش کدومه ؟» جواب این سوال یه کلمه نیست. بستگی به نیاز و سلیقه ی خودته.
مثلاً اگه دنبال فرشی هستی که حسابی نرم باشه و زیر پات حس لطافت خوبی بده ، فرش ۷۰۰ شانه یه انتخاب عالیه. چون نخ خابش بلنده و بیشتر حس «خاب دار بودن» می ده. البته باید بدونی که طرح هاش معمولاً ساده تر و درشت تر از فرشای ریزبافته ست.
از اون طرف ، فرش های ۱۲۰۰ ، ۱۵۰۰ و حتی ۱۶۰۰ شانه خیلی ریزبافتن و به فرش های دستباف شبیه ترن. طرح هاشون ظریف تره و زیباییشون بیشتر چشم گیره. مخصوصاً اگه دنبال طرح های سنتی و گل برجسته ای مثل «افشان» ، «لچک ترنج» یا حتی مدل های جدیدتر باشی ، این فرش ها حسابی دلبری می کنن.
اما یه چیزی هم بگم : با بالا رفتن شانه ، ضخامت فرش کمتر می شه. یعنی نرمی زیر پات کم تر حس می شه. پس اگه دنبال ترکیبی از نرمی و زیبایی هستی ، فرش ۱۰۰۰ شانه یه انتخاب خیلی متعادله. نه خیلی نرمه ، نه خیلی نازک. یه چیزی بین این دوتاست.
تاثیر شانه فرش و کیفیت الیاف بر طول عمر فرش چیست ؟
یه سوال خیلی مهم که خیلیا می پرسن اینه : آیا شانه فرش روی عمرش هم تأثیر داره ؟ جوابش اینه : تا حدی بله ، ولی نه به تنهایی.
واقعیت اینه که هر چی شانه و تراکم فرش بیشتر باشه ، گره های بافت به هم نزدیک تر و محکم تر می شن. این باعث می شه الیاف فرش به اصطلاح “برنگرده” و فرش تخته نشه یا به عبارتی “روی هم نخوابه”. این یعنی دوام بیشتر.
اما بزرگ ترین عامل تو موندگاری فرش ، جنس نخشه. اگه الیاف فرش از مواد باکیفیتی مثل آکریلیک هیت ست شده یا حتی ابریشم مصنوعی یا طبیعی باشن ، فرش عمر خیلی بیشتری می کنه. حتی اگه شانه اش پایین باشه ، باز هم می تونه سال ها برات کار کنه.
پس بهتره به جای اینکه فقط به عدد شانه دقت کنی ، حواست به کیفیت نخ خاب ، نخ تار و نخ پود هم باشه. خیلی از فرش های گرون قیمت ، فقط به خاطر الیاف درجه یکشون معروف شدن.
تفاوت فرش ماشینی 700 شانه با 1200 شانه
حالا بیایم یه مقایسه ساده بین دو مدل خیلی محبوب داشته باشیم : فرش ۷۰۰ شانه و ۱۲۰۰ شانه.
اولین تفاوت که خیلی راحت می تونی ببینی ، ضخامت فرشه. فرش های ۷۰۰ شانه ضخیم تر و نرم ترن ، ولی ۱۲۰۰ شانه ها نازک تر و البته ریزبافت ترن. این یعنی چی ؟ یعنی فرش ۱۲۰۰ شانه به خاطر گره های زیادش ، نقشه ش خیلی دقیق تره و ظاهر قشنگ تری داره.
از لحاظ قیمت هم ، ۷۰۰ شانه ها معمولاً ارزون ترن. ولی این ارزونی به معنای کیفیت پایین تر نیست. اتفاقاً بعضی از ۷۰۰ شانه ها با نخ های خیلی خوبی بافته می شن و می تونن با ۱۲۰۰ شانه ها رقابت کنن.
پس باز هم برمی گردیم به اون نکته ی مهم : همه چیز فقط شانه نیست !
عمر فرش چگونه بیشتر می شود ؟
یه فرش خوب ، اگه درست ازش مراقبت بشه ، می تونه سال ها مثل روز اول بمونه. ولی باید یه سری نکات ساده رو رعایت کنی :
- فرش رو کنار وسایل گرمایشی نذار چون گرما الیاف فرشو خراب می کنه.
- برای جابه جایی ، فرش رو رول کن ، نه تا ! تا کردن باعث می شه فرش ترک بخوره یا حتی بشکنه.
- فرش رو تو مکان های مرطوب پهن نکن. چون رطوبت باعث پوسیدگی می شه.
- اجسام سنگین مثل مبل رو یه جا نذار بمونه. اگه مجبور شدی ، هر چند وقت یه بار جاشو عوض کن.
- هفته ای یه بار با جاروبرقی تمیزش کن. گرد و خاک ، قاتل عمر فرشه.
- اگه فرش لک شد ، همون لحظه تمیزش کن. نذار لکه موندگار بشه.
رابطه تراکم و شانه با زیبایی فرش
حالا برسیم به اون بخش جذاب : تاثیر شانه و تراکم روی زیبایی فرش.
هرچی شانه و تراکم فرش بیشتر باشه ، نقش ها دقیق تر و ظریف تر در می آن. مثلاً یه فرش ۱۵۰۰ شانه با تراکم ۴۵۰۰ ، اون قدر نقشش ریزه که از دور خیلی شبیه فرش دستباف دیده می شه. همین ظرافت باعث شده اسم این فرش ها رو بذارن : «فرش ماشینی دستباف گونه».
اما فقط به زیبایی نگاه نکن ! چون تراکم بالا اگه با نخ بی کیفیت همراه باشه ، فرش به زودی خراب می شه. برعکس ، حتی یه فرش ۷۰۰ شانه با نخ مرغوب می تونه سال ها بدون افت کیفیت برات بمونه.
پس به عنوان یه جمع بندی : فرش خوب فقط به عدد شانه یا تراکم نیست. یه ترکیب هوشمندانه از طرح زیبا ، شانه مناسب ، تراکم استاندارد و الیاف با کیفیت می تونه انتخاب نهایی فوق العاده ای برات بسازه.
اشتراک گذاری
از اینکه مقاله در رابطه با فرش ماشینی برای شما مفید بوده خوشحالیم.
کارشناسان قالی کاشان همواره آماده اند تا پاسخ تمامی سوالات شما در رابطه با خرید فرش ماشینی بدن تا شما با آگاهی کامل اقدام به خرید کنین..
شاد باشید..
ممنون عالی بود
سلام خانم عبادی..
ممنون از لطفتون… خوشحالیم که این مطلب در زمینه فرش تونسته نظر شما را جلب کنه و شما را راهنمایی کنه..
سلام. مطلب خوب و مفیدی بود. تقریبا کاملترین تعریف از شانه فرش ماشینی که تونستم توی اینترنت پیدا کنم.
ممنون بابت اطلاعات مفیدتون…