مراحل کامل آهار و تکمیل فرش ماشینی در کارخانه‌های مدرن

وقتی صحبت از فرش ماشینی میشه ، خیلی ها فکر می کنن همین که از دستگاه بافندگی دربیاد ، آماده ست برای رفتن توی خونه ها . اما واقعیت اینه که اون چیزی که از دستگاه بیرون میاد ، هنوز یه فرش واقعاً کامل نیست . فرش خامی که تازه بافته شده ، پر از اشکالات ریز و درشته ؛ مثل نخ های خابی که جا افتادن یا سست هستن ، یا سطحی که هنوز یکنواخت نیست . حتی ممکنه بافتش یه جاهایی ایراد داشته باشه .برای همین ، قبل از اینکه این فرش ها به دست مشتری برسن ، باید یه سری مراحل تخصصی روشون انجام بشه . این مراحل ، به اسم «آهار و تکمیل فرش» شناخته می شن . توی این مراحل ، فرش از اون حالت خام و ناقص درمیاد و تبدیل میشه به یه فرش کامل و آماده استفاده .اگه برات جالبه بدونی دقیقاً چه اتفاقایی توی این فرآیند می افته و اصلاً آهار و تکمیل یعنی چی ، ادامه این مقاله رو از دست نده . قراره یکی یکی بریم سراغ مراحل مختلف و ببینیم توی کارخانه قالی کاشان دقیقاً چه کارهایی روی فرش انجام میشه تا به یه محصول شیک و مقاوم تبدیل بشه .

مراحل تخصصی فرآیند آهار و تکمیل در فرش ماشینی

همون طور که گفتیم ، اون چیزی که از دستگاه بافندگی درمیاد ، فقط یه شروعه . تا فرش به دست مشتری برسه ، باید کلی مرحله رو پشت سر بذاره . هر مرحله هم نقش خودش رو داره و هیچ کدوم بی دلیل نیستن .

فرآیند آهار و تکمیل معمولاً شامل مراحل زیره :

• پشت پاک کنی
• تمیز کردن
• رفوگری
• تراش یا شیرینگ
• آهارزنی و خشک سازی
• بخارزنی و تراش دوباره
• تمیزکاری نهایی
• برش ، زیگزاگ و ریشه زنی

حالا ممکنه توی بعضی از کارخانه ها ، بسته به نوع فرش یا دستگاه ها ، همه ی این مراحل نباشن یا بعضیاش ساده تر انجام بشن . مثلاً توی فرش هایی که جدیدتر هستن و طراحی دقیق تری دارن ، شاید نیازی به پشت پاک کنی نباشه .

بریم سراغ جزئیات هر مرحله .

پشت پاک کنی ؛ اولین گام در فرآیند تکمیل فرش ماشینی

دستگاه های بافندگی قدیمی ، مثل همون ماشین های ماکویی ، فرش رو معمولاً دوتایی می بافن ؛ یعنی یه فرش رویی و یه فرش زیری . توی این روش ، یه سری نخ خاب اضافه پشت فرش زیر باقی می مونه که بهشون می گن نخ های خاب مرده . اگه این نخ ها همون طور رها بمونن ، هم ظاهر فرش رو خراب می کنن و هم ممکنه باعث شل شدن بافتش بشن .

برای همین ، اولین قدم توی فرآیند تکمیل اینه که این نخ های اضافه از پشت فرش جدا بشن . فرش ها به دستگاهی منتقل می شن که مخصوص همین کاره . این دستگاه ، چندتا شانه داره که با حرکت رفت و برگشتی ، نخ های بلند رو می کشه بیرون . بعد هم یه سری تیغه هست که اون نخ ها رو می بره و جداشون می کنه .

شانه های دومی ، سراغ نخ های کوتاه تر و پرزها می رن و اون ها رو هم می کشن بیرون . تیغه ها دوباره وارد عمل می شن و خلاصه ، همه چی از پشت فرش تمیز می شه . بعد از این مرحله ، دیگه فرش زیر و رو از پشت تقریباً هیچ فرقی با هم ندارن !

حالا اون نخ هایی که جدا شدن ، دور ریخته نمی شن . بسته به کیفیت شون ، یه بخشی شون می ره توی کارهایی مثل پتوبافی یا بافت روفرشی . اگه کیفیت شون پایین تر باشه ، می رن برای پر کردن پشتی ، عروسک سازی یا حتی توی ایزوگام !

تمیز کردن فرش ؛ آماده سازی برای مراحل بعدی

وقتی نخ های اضافه از پشت فرش جدا شد ، نوبت می رسه به تمیز کردن سطح فرش . توی این مرحله ، فرش وارد یه دستگاه خاص میشه که ترکیبی از زننده ها ، برس های تمیزکننده و مکنده های قویه . یعنی یه جورایی مثل یه دستگاه جاروبرقی غول پیکر ولی مخصوص فرش .

اول زننده ها یه ضربه هایی به فرش می زنن که باعث میشه پرزهای آزاد و نخ های ریز از دل بافت بیرون بیان . بعد برس ها این پرزها رو جمع می کنن و در نهایت ، مکنده ها همه شون رو می کشن و می فرستن داخل کیسه های مخصوص ضایعات .

این تمیزکاری باعث میشه سطح فرش کاملاً صاف و تمیز بشه . ضمن اینکه هر عیبی که توی سطح فرش باشه – مثل زدگی یا بافت ناقص – بهتر دیده میشه و توی مراحل بعدی ، راحت تر می شه اصلاحش کرد .

رفوگری ؛ هنر اصلاح و ترمیم نقص های فرش

بعد از اینکه فرش خوب تمیز شد ، حالا وقتشه عیب هاش بررسی بشه و اگه مشکلی داشت ، درستش کنن . اینجا می رسیم به مرحله مهم رفوگری .

بسته به اینکه کارخانه کوچیک باشه یا بزرگ ، این مرحله می تونه دستی یا ماشینی انجام بشه . توی کارخانه های حرفه ای تر ، مثل کارخانه های معتبر فرش کاشان ، از دستگاه هایی استفاده میشه که فرش رو روی یه میز شیب دار می ذارن . نور قوی از بالا می تابه و رفوگر با دقت فرش رو عقب جلو می بره و بررسیش می کنه .

اینجا عیب هایی مثل دو رنگی ، بی پودی ، شکستگی نقشه ، خاب کندگی و کلی مشکل دیگه که توی بافت ممکنه پیش اومده باشه ، شناسایی میشه . بعد رفوگر با دقت و حوصله شروع می کنه به ترمیم .

یعنی اگه یه قسمت از نقشه پاره یا ناقص شده باشه ، با مهارت خودش اون بخش رو بازسازی می کنه . درست مثل یه نقاش که بخشی از تابلوش رو دوباره رنگ می زنه .

تراش (شیرینگ) ؛ یکنواخت سازی سطح فرش ماشینی

خب ، حالا که فرش عیب و ایرادی نداره ، وقتشه ظاهرش رو خوشگل تر کنیم . یکی از کارهایی که برای این منظور انجام میشه ، تراش یا شیرینگه . این مرحله باعث میشه ارتفاع نخ خاب توی همه جای فرش برابر بشه .

دستگاه تراش با دقت سطح فرش رو می تراشه و اون قسمت هایی که بلنده رو با بقیه هم سطح می کنه . اگه اختلاف ارتفاع خیلی زیاد باشه ، این کار رو ممکنه توی دو یا چند مرحله انجام بدن .

حتی بعضی از کارخانه ها پشت فرش رو هم یه تراش کوچولو می زنن تا پرزهای باقی مونده رو پاک کنن . بعد از این کار ، مکنده ها وارد عمل می شن و همه پرزها و خاک های ریزو درشت رو می کشن بیرون . این مرحله خیلی روی کیفیت نهایی فرش تأثیر داره . چون مشتری موقع خرید ، بیشتر از همه به ظاهر فرش توجه می کنه .

فرش هایی که با دستگاه های جدیدتر مثل فرش ۱۲۰۰ شانه یا فرش ۱۵۰۰ شانه بافته می شن ، معمولاً از همون اول سطحشون خیلی یکنواخته . واسه همین ، شیرینگ روی این مدل فرش ها سریع تر و ساده تر انجام میشه .

آهارزنی ؛ افزایش استحکام و دوام فرش ماشینی

تا اینجا همه کارهایی که انجام شد ، بیشتر ظاهر و شکل فرش رو مرتب می کرد . ولی مرحله بعدی – یعنی آهارزنی – حسابی به استحکامش کمک می کنه .

اگه دقیق بشیم ، می بینیم که نخ های خاب توی فرش مثل یه نیم دایره به دور نخ های تار گره خوردن . اینجوری شبیه حرف U انگلیسی می شن . این مدل اتصال خیلی محکم نیست و ممکنه با مرور زمان نخ ها لق بشن یا حتی دربیان .

برای همین ، توی مرحله آهارزنی ، یه ماده خاص که اسمش هم «آهار»ه ، به پشت فرش اضافه می کنن . این ماده باعث میشه نخ های خاب سر جاشون محکم بشینن و ساختار فرش کلی استوارتر بشه .

در واقع ، آهارزنی یه جورایی مثل سفت و محکم کردن پایه های ساختمونه . هر چی بهتر انجام بشه ، فرش هم بیشتر دوام میاره .

آماده سازی نهایی ؛ بخارزنی ، تراش مجدد و برش نهایی

بعد از اینکه آهارزنی انجام شد و ساختار فرش حسابی محکم شد ، نوبت به آخرین مرحله از عملیات تکمیل می رسه . اینجاست که دیگه کم کم فرش به شکل نهایی خودش نزدیک میشه .

اول از همه ، فرش ها یه بار دیگه دقیق بررسی می شن . کارشناس ها دوباره نگاه می کنن ببینن همه چیز درست و بی عیبه . چرا ؟ چون ممکنه توی مرحله های قبل ، یه چیزی از قلم افتاده باشه یا یه ناهمواری کوچیک باقی مونده باشه .

بعد از بررسی ، نوبت به بخارزنی نهایی می رسه . این مرحله باعث میشه فرش کامل صاف بشه و هر گونه تا خوردگی یا جمع شدگی توی بافتش از بین بره . در واقع ، یه جورایی مثل اتو کشیدن لباسه . بخار باعث میشه الیاف فرش شکل بگیرن و فرم اصلی خودشون رو پیدا کنن .

حالا اگه بعد از بخارزنی هنوز یه قسمت هایی از فرش موج دار یا ناهماهنگ بود ، دوباره می فرستن سراغ دستگاه تراش تا سطحش کامل صاف بشه . این دقت و وسواس توی مراحل آخر باعث میشه فرش نه تنها زیبا باشه ، بلکه حس خوبی هم موقع لمس کردن یا راه رفتن روش به آدم بده .

برش ، زیگزاگ و ریشه زنی ؛ تکمیل نهایی ظاهر فرش ماشینی

تا اینجای کار ، فرش هنوز به صورت رول بلنده ، یعنی یه قطعه ی ۱۲ تا ۲۰ متریه که قراره به فرش های با ابعاد استاندارد تقسیم بشه . حالا می رسیم به مرحله ی حساس و مهم برش .

توی این مرحله ، فرش رو با دقت بالا به اندازه های مختلف مثل فرش ۶ متری ، فرش ۹ متری یا ۱۲ متری می برن . این کار فقط یه برش ساده نیست . باید دقیقاً جوری انجام بشه که طرح فرش از وسط یا جای بدی قطع نشه . یعنی حاشیه و وسط فرش کاملاً متناسب باشه .

بعد از برش ، لبه های فرش باید دوخته بشن تا باز نشن . برای همین ، از یه دستگاه مخصوص زیگزاگ دوزی استفاده می کنن . این دستگاه ، لبه های فرش رو محکم کاری می کنه و جلوی در رفتن تار و پود رو می گیره .

آخر سر ، می رسیم به ریشه زنی . این مرحله یه جور امضای نهایی برای فرش محسوب میشه . ریشه هایی که به دو سر فرش دوخته می شن ، نه تنها ظاهر سنتی و قشنگی بهش می دن ، بلکه باعث می شن فرش ایرانی تر و اصیل تر به نظر بیاد .

البته بعضی از مدل های جدیدتر ، مخصوصاً تو سبک های مدرن یا فرش کودک ، ممکنه ریشه نداشته باشن . چون اون مدل ها برای دکوراسیون های مینیمال یا خاص طراحی شدن . ولی توی اکثر فرش های سنتی و کلاسیک ، ریشه ها هنوز هم پای ثابت کارن .

دستگاه های جدید و مزایای آن ها در فرآیند آهار و تکمیل

تکنولوژی تو صنعت فرش هم بیکار ننشسته . کارخانه هایی که تجهیزات مدرن تری دارن ، مراحل آهار و تکمیل رو با دقت و سرعت بیشتری انجام می دن . مثلاً ماشین های بافندگی جدید نسبت به مدل های قدیمی مثل ماکویی ، خیلی تمیزتر و یکنواخت تر فرش می بافن .

فرشی که با این دستگاه های پیشرفته بافته میشه ، معمولاً از همون اول ظاهرش مرتب تره ، پس توی مراحل تکمیل نیاز کمتری به اصلاح داره . مثلاً فرش های ۱۲۰۰ شانه یا ۱۵۰۰ شانه که الان خیلی هم پرطرفدارن ، به خاطر دقت بالا در بافت ، خیلی سریع تر و راحت تر از مراحل تکمیل عبور می کنن .

از طرفی ، آهارزنی و بخارزنی هم با دستگاه های اتوماتیک و دیجیتال انجام میشه که باعث میشه همه ی فرش ها با یه استاندارد ثابت تولید بشن . این یعنی کیفیت نهایی بالا و یه دست .

چرا فرآیند آهار و تکمیل فرش اهمیت دارد ؟

شاید با خودت بگی «خب این همه مرحله واسه چیه ؟ مگه بافت فرش خودش کافی نیست ؟» راستش نه ! اون چیزی که از دستگاه درمیاد ، بیشتر شبیه یه کار نیمه کاره ست . اگه آهار و تکمیل به درستی انجام نشه ، ممکنه فرش خیلی زود دچار مشکل بشه .

مثلاً چی ؟ ریزش نخ خاب ، باز شدن بافت ، کدر شدن رنگ ، ناهمواری سطح . . . اینا همش عواقب نادیده گرفتن مراحل تکمیله .

اما وقتی یه فرش توی یه کارخانه معتبر مثل قالی کاشان تولید میشه که همه ی این مراحل رو با دقت انجام می ده ، دیگه خیالت راحته . هم از نظر ظاهر ، هم از نظر دوام ، هم از نظر استحکام ، فرش در بهترین حالت ممکنه .

جمع بندی : از نخ خام تا فرشی زیبا و با دوام

اگه بخوای بدونی چطوری یه تیکه نخ ساده تبدیل میشه به فرشی که سال ها توی خونه ت زیر پات پهنه ، جوابش همینه : فرآیند آهار و تکمیل فرش ماشینی .

از همون اول که فرش از دستگاه درمیاد تا لحظه ای که آماده بسته بندیه ، کلی کار روش انجام میشه . کارهایی مثل پشت پاک کنی ، تمیزکاری ، رفوگری ، شیرینگ ، آهارزنی ، بخارزنی ، برش و ریشه زنی .

هر کدوم از این مراحل ، نقشی توی کیفیت نهایی فرش دارن . حذف یه مرحله یا بی دقتی توی هرکدوم شون می تونه کیفیت رو پایین بیاره . ولی وقتی همه چیز با دقت و تخصص انجام بشه ، نتیجه میشه یه فرش درجه یک و چشم نواز .

پس اگه دنبال یه فرش باکیفیت از قالی کاشان هستی ، حواست به همین مراحل باشه . چون فرق یه فرش خوب با یه فرش معمولی ، دقیقاً همینجاست !