طرح فرش های اصیل مشهور به شهر های ایرانی

طرح فرش های مشهور شهرهای ایران طرح هایی هستند که یا در یک شهر خاص به وجود آمده اند و یا به نام آن شهر معروف شده اند. برخی از آن ها ممکن است در آن شهر خاص دیگر بافته نشوند ، ولی همچنان با نام آن شهر شناخته می شوند. طرح فرش هایی مانند فرش تبریز ، اصفهان ، نایین ، کاشان و کرمان از این دسته اند. در این مقاله تلاش کرده ایم شما را با این طرح های اصیل ایرانی که هر یک نمایانگر ذوق هنرمندانه طراحان و بافندگان آن و همچنین گذر سال ها در تکامل و پیشرفت آن طرح است ، آشنا کنیم.

این مقاله در ادامه و تکمیل مقاله دیگری نوشته شده است. برای آشنایی با دسته بندی کلی طرح های فرش ایرانی مقاله مرجع ما با عنوان طرح فرش را مطالعه بفرمایید.

طرح فرش های اصیل دستباف شهرها در فرش ماشینی

طرح فرش هایی شبیه فرش تبریز ، کرمان یا کاشان به عنوان فرش های دستباف شناخته می شوند. بنابراین ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که چگونه این دسته بندی را به فرش های ماشینی منتقل کرده ایم. از آنجایی که فرش ماشینی با دستگاه بافته می شود و الیاف آن مصنوعی است ، برخی از ویژگی های فرش های دستباف شهرهای معروف ایران را ندارد.

اما دسته بندی این مقاله برای فرش های ماشینی معروف به شهرهای معروف ایرانی ، بر اساس ویژگی های طرح فرش صورت گرفته است. بنابراین ویژگی های نوع بافت ، گره زنی یا جنس فرش های دستباف شهرهای مختلف در این دسته بندی لحاظ نشده است.

مثلاً فرش دستباف نایین طرح های مختلفی دارد و در بافت آن از روش های ویژه ای استفاده می شود. اما وقتی در فرش ماشینی از فرش طرح نایین صحبت می شود، یک طرح و مدل مشخص و خاص مدنظر است. البته ممکن است هر طرح فرش نایین ماشینی دارای ویژگی های خاصی باشد ، اما از نظر نما و ساختار کلی به یک شکل هستند. یا در فرش اصفهان ماشینی منظور یک فرش با طرح لچک و ترنج با ترنج گرد دایره ای است که دارای یک حاشیه پهن و دو حاشیه نازک تر در دو طرف آن است.

با این وجود ، در این مقاله هرجا نیاز باشد ، به ویژگی های خاص فرش های دستباف معروف به یک شهر مانند نوع نخ و الیاف و همچنین نوع گره زنی اشاره خواهیم کرد تا بتوانیم مقاله کاملی را جهت آشنایی خوانندگان عزیز فراهم آوریم.

طرح های معروف فرش ایرانی

طرح اصفهان ، نایین ، تبریز ، کاشان ، کرمان ، بیجار ، اردبیل ، بیرجند ، تفرش ، خراسان ، ساروق ، زنجان ، سرابند ، ساوه ، کردستان ، سنندج ، فردوس ، سیستان ، مشک آباد ، ترکی شیرازی ، افغانی و ختایی از معروف ترین طرح های مشهور به نام شهرها در فرش های دستباف ایرانی هستند.

طرح فرش کاشان (قالی کاشان)

قالی کاشان شهرت جهانی دارد و از سال های گذشته در بین ایرانیان و جهانیان کاملاً شناخته شده است. طرح فرش مربوط به این شهر که در خود شهر به عنوان طرح فرش قطبی شناخته می شود ، در دسته بندی طرح فرش های لچک و ترنج قرار می گیرد. به دلیل ترنج لوزی شکل ، ساختار خاص و رنگ بندی منحصر به فردی که در این فرش استفاده شده است ، این فرش از دیگر طرح های فرش قابل تشخیص بوده و به عنوان یک فرش سنتی در بخش مرکزی ایران بسیار شناخته شده است.

در بافت فرش سنتی کاشان معمولاً از رنگ لاکی و روناسی به عنوان رنگ زمینه استفاده می شود. اگرچه رنگ های سفید (کرم) ، مشکی (سرمه ای) نیز به عنوان رنگ زمینه در فرش کاشان مورد استفاده قرار می گیرد ، اما آنچه بیشتر از فرش کاشان یا فرش قطبی کاشان در ذهن افراد نقش می بندد ، فرش با رنگ زمینه قرمز و لاکی است که نمایی بسیار کلاسیک و سنتی دارد و در میان مردم کاشان و شهرهای اطراف به قالی کاشان شهرت دارد.

طرح فرش کاشان یک طرح لچک و ترنج لوزی شکل با لچک ها و ترنج چندلایه است. در بافت آن از نقش های اسلیمی ، ختایی و شاه عباسی استفاده شده که با اندازه متوسط و فاصله های مناسب ، زیبایی و تناسب تزیینی خاصی در فرش به وجود آورده اند.

فرش اصفهان

فرش اصفهان و نایین دو طرح فرش متفاوت هستند که هر یک دارای ویژگی های خاصی اند ، اما شباهت زیادی نیز با یکدیگر دارند. طرح اصفهان از نظر ساختاری جزو طرح های لچک و ترنج است و در آن نقوش اسلیمی ساده و دهان اژدری به کار رفته است. در بین این نقوش ، گل های شاه عباسی نقش بسته اند که این دو دسته نقش ، نمایی از باغ های پر از گل و گیاه و شاخ و برگ های پیوسته و ظریف را به نمایش می گذارند.

حاشیه پهن این طرح فرش توسط دو حاشیه باریک تر محاصره شده است. گل های شاه عباسی و اسلیمی های دهان اژدری ویژگی های بارز فرش های طرح اصفهان و نایین هستند.

فرش نایین

یکی از ویژگی های بارز فرش دستباف نایین که آن را از فرش اصفهان و دیگر طرح های فرش متمایز می کند ، ظرافت بالای بافت و همچنین کیفیت بالای نخ و الیاف به کار رفته در آن است. این ویژگی سبب شده است که این طرح فرش در میان ایرانیان و جهانیان شهرت و محبوبیت بسیاری داشته باشد و ارزش هنری زیادی پیدا کند.

پشم و کرکی که برای بافت فرش نایین مورد استفاده قرار می گیرد ، بسیار باکیفیت و خالص است و می توان گفت که از استاندارد پشم های ایرانی مورد استفاده در فرش دستباف بالاتر است.

فرش نایین از نظر نقشه ، طرح و رنگ بندی دارای تنوع بسیار زیادی است. از میان طرح هایی که در منطقه نایین به صورت دستباف بافته می شوند ، می توان به طرح لچک و ترنج (شبیه فرش اصفهان) ، طرح افشان ، نقشه گنبد (سقفی) ، حاج خانمی ، درختی ، کتیبه ای ، محرمات و قابی اشاره کرد.

البته در میان فرش های ماشینی ، معمولاً فرش نایین و فرش اصفهان در یک دسته قرار می گیرند و به آن ها “طرح فرش نایین و اصفهان” گفته می شود. چرا که این دو فرش از نظر ساختاری و نقوش به کار رفته بسیار به هم شبیه هستند. هر دو فرش دارای ترنج دایره ای ، لچک های بیضی شکل و همچنین گل های شاه عباسی و اسلیمی های دهان اژدری در زمینه فرش و حاشیه هستند.

طرح فرش تبریز

در طرح فرش تبریز از نقوش متنوع شاه عباسی ، اسلیمی ، بته جقه و گل فرنگ استفاده می شود. این طرح ها و نقوش در کنار یکدیگر به صورت ریز ، ظریف و پرکار بافته می شوند تا نمایی اشرافی و زیبا به فرش ببخشند. این طرح فرش که یک طرح لچک و ترنج بسیار ظریف است ، بیشتر به عنوان فرش تبریز شناخته می شود.

البته طرح فرش ریز ماهی تبریز هم طرح دیگری منتسب به شهر تبریز است که ساختار و نمایی کاملاً متفاوت با فرش تبریز دارد. در فرش ریز ماهی ، که یک فرش لچک و ترنج است ، از نقوش ریزماهی به صورت واگیره ای و تکراری در سراسر زمینه ، ترنج مرکزی و لچک ها استفاده می شود. ترنج مرکزی و لچک ها مانند آنچه در فرش کاشان موجود است ، دارای ساختاری چندلایه هستند. در حاشیه ها از نقش گل های شاه عباسی و اسلیمی به صورت درشت استفاده می شود.

طرح خراسانی

در طرح فرش خراسانی معمولاً رنگ های خاصی مورد استفاده قرار می گیرند. از آن میان می توان به رنگ های قرمز ، قرمز متمایل به زرد ، آبی فیروزه ای ، آبی سیر یا تیره ، بژ خردلی و قهوه ای اشاره کرد.

از ویژگی های مشخص نوع بافت فرش دستباف خراسانی می توان به بافت نسبتاً درشت و داشتن پرزهای بلند که سبب ضخیم شدن فرش می شود ، اشاره کرد.

در نقشه فرش خراسانی از عناصر و نقوشی مانند گل ها ، گیاهان ، حشرات و پرندگان استفاده می شود. در طرح خراسانی بیشتر نقشه های گلدار ، گلدانی ، افشان ، لچک و ترنج ، بته جقه و بیش از همه از طرح هراتی استفاده می شود. طرح های سبک هندی هم در فرش دستباف خراسان رواج دارد که بیشتر توسط بافندگان ترکمن و بلوچ منطقه خراسان بافته می شود.

فرش کرمان

آنچه بیشتر از فرش کرمان در ذهن مخاطب نقش می بندد ، طرح های گل فرنگ است که به شکل ریز ، ظریف و شلوغ در کنار هم بافته می شوند. اما آنچه باید بدانید این است که فرش کرمان و نقشه های مربوط به این استان دارای تنوع بی نظیر و فراوانی هستند.

فرش های دستباف استان کرمان را می توان به دو گروه فرش های عشایری بافت و فرش های شهری بافت تقسیم کرد. در قالی های کرمان از طرح های خاصی مانند طرح سبزی کاری ، طرح های تصویری (که بهترین آن ها در منطقه راور کرمان بافته می شوند) استفاده می شود. از مهم ترین طرح های تصویری می توان به طرح حافظ ، خیام ، لیلی و مجنون اشاره کرد. به طور کلی ، در این طرح ها از مضامین عارفانه و عاشقانه در ترکیب با طرح سبزی کاری استفاده می شود.

طرح های افشان ، به ویژه افشان شاه عباسی ، از دیگر طرح های معروف این ناحیه هستند. همچنین می توان به طرح های قاب قرآنی ، درختی ، گلدانی ، بته ای و تلفیقی اشاره کرد.

انواع طرح های لچک و ترنج ، افشان ، گل فرنگ ، خشتی ، درختی ، بازوبندی ، گردنبندی ، یون دار ، سلسله ای ، شاه عباسی و چهره بافی در طرح فرش کرمان بافته می شوند.

فرش طرح ختایی

نام گذاری طرح فرش ختایی به شهر ختن در چین بازمی گردد. از آنجایی که هنر چین تأثیر زیادی بر هنرمندان ایرانی در زمینه نقاشی و دیگر هنرها داشته است ، نفوذ هنر چینی در فرش ایرانی نیز طبیعی به نظر می رسد. شهر ختن در ادبیات ایران نیز نقش بسیاری داشته و این نظریه که طرح فرش ختایی برگرفته از شهر ختن است ، به احتمال زیاد صحت دارد.

در طرح فرش ختایی ، نقش ها و طرح های زینتی چین از جمله شاخه ، گل و بوته و به خصوص گل های شاه عباسی استفاده می شود.

طرح فرش بیجار

فرش بیجار یکی دیگر از معروف ترین طرح ها و نقشه های فرش ایرانی است که در بازار جهانی شناخته شده است. این فرش دارای ویژگی های فرش های کردستان ، به ویژه فرش های شهر بیجار است. در فرش های این منطقه ، بافندگان به صورت ذهنی و بدون نقشه ، فرش را می بافند. طرح ها و نقشه های فرش های منطقه کردستان و بیجار دارای ساختار کلی هندسی و نقوش ریز هندسی هستند.

در فرش ماشینی ، طرح خاصی از فرش بیجار که در دسته بندی طرح فرش های لچک و ترنج قرار می گیرد ، استفاده می شود. ترنج مرکزی طرح فرش بیجار ماشینی 6 ضلعی و لوزی شکل است و لچک های آن نیز با خطوط مستقیم موازی با خطوط ترنج مرکزی طراحی شده اند.

فرش بیجار را می توان در دسته فرش های واگیره ای طبقه بندی کرد.

فرش مشهد

در طرح و نقشه فرش مشهد از گل های شاه عباسی درشت با ساقه های ظریف و نازک استفاده می شود. یکی از شاخصه های اصلی فرش مشهد که هم اکنون در تولیدات شرکت فرش آستان قدس رضوی نیز دیده می شود ، استفاده از ساختار افشار یا لچک و ترنج با حاشیه های دارای نوشته یا کتیبه ای است. وجود این حاشیه های کتیبه ای در کنار گل های شاه عباسی ، ظاهری خاص و چشم نواز به فرش مشهد می بخشد. ساختار کلی طرح های قدیمی فرش مشهد بسیار شبیه طرح های اصیل و قدیمی هراتی است.

فرش طرح جوشقان

ویژگی مشترکی که در تمام نقشه های قالی جوشقان وجود دارد ، وجود طرح های شکسته در آن است. در این فرش ها از طرح ها و نقوش سپیدار ، ابونه و گل انار استفاده می شود. این فرش ها شباهت بسیاری به طرح فرش بیجار دارند.

در فرش طرح جوشقان ، که یک فرش لچک و ترنج است ، از یک ترنج لوزی شکل در وسط فرش استفاده می شود که در ابتدا و انتهای آن ، سرترنج های پنجه شکل وجود دارد. در سراسر فرش طرح جوشقان ، نقش های گل های پرشکوفه و درخت های بید مجنون و همچنین گل های چهارپر به شکل ساده و هندسی در قالب اشکال لوزی شکل به چشم می خورد. این نقش ها بین بخش های ساختاری مختلف فرش ارتباط و هماهنگی ایجاد کرده اند.

فرش طرح جوشقان شباهت بسیاری به فرش های همدان و میمه دارد. فرش هایی که در بازار با نام قالی میمه جوشقان به فروش می رسند نیز از این گروه هستند.

طرح جوشقان در فرش ماشینی ، به دلیل ساختار هندسی و ساده ای که نقش های آن دارند ، با دستگاه های درشت بافت ۳۲۰ یا ۴۴۰ شانه بافته می شود. اگرچه امروزه این طرح فرش ها در دسته فرش ۷۰۰ شانه نیز بافته می شوند تا بتوانند ظرافت و زیبایی رنگ بندی فرش وینتیج و کهنه نما و نیز خاصیت ابرش فرش دستباف را به نمایش بگذارند.

فرش طرح جوشقان بسیار مناسب فضاهای سنتی است و با توجه به سادگی طرح ها و رنگ بندی قرمز و مشکی که در این فرش استفاده می شود ، در گروه طرح فرش سنتی یا فرش عشایری قرار می گیرد.

فرش طرح قم

فرش دستباف قم عموماً دارای تنوع طرح بسیار زیاد و ریزبافت است که این تنوع برگرفته از نقشه ها یمختلف فرش ایرانی است. در این طرح فرش ها ، فرش های بندی خشتی (موزاییکی بختیاری) ، درختی ، شکارگاه ، بته ای ، لچک و ترنج شاه عباسی ، افشان شاه عباسی ، هندسی جوشقانی ، ترنجی کف ساده ، محرمات ، ندی کتیبه ای ، محرابی گل فرنگ و ظل السلطانی بافته می شود.

یکی از طرح هایی که در قم بافته می شود ، طرحی است که به تقلید از طرح هندسی جوشقانی طراحی شده و شباهت زیادی به طرح فرش های قدیمی کاشان دارد.

از دیگر طرح هایی که در قم بافته می شود ، طرح درختی است که گاهی با نقش محرابی و گاهی بدون نقش محرابی دیده می شود. طرح های شبیه آن نیز در اصفهان و کاشان بافته می شوند.

همچنین در شهر قم ، فرش های کف ساده با ترنج بزرگ شش گوشه ای پر از گل و برگ های مشابه فرش های هراتی بافته می شود که شباهت زیادی به فرش هایی که در بیرجند بافته می شود ، دارد.

این اقتباس طرح و نقش از شهرهای مختلف ایرانی سبب شده است که فرش دستباف قم دارای تنوع بسیار زیادی باشد و همین مسئله سبب شهرت جهانی آن شده است. طرح و نقش هایی که پیرو نقوش قدیمی طراحان فرش دیگر شهرها هستند ، در قم نیز دیده می شوند.

فرش طرح شیراز

فرش طرح شیراز همان طرح فرش هایی است که در نظر مردم با عنوان فرش طرح قشقایی شناخته می شود. این فرش ها توسط اقوام عشایر فارس و بخش های روستانشین این منطقه بافته می شوند. در مقاله دیگری با عنوان “فرش های عشایری” ، به خصوص در بخشی از این مقاله با عنوان “فرش طرح قشقایی” ، به طور مفصل به فرش های طرح شیراز خواهیم پرداخت.

نتیجه گیری : فرش های اصیل ، نشانگر سابقه تاریخی و اصالت شهرهای معروف ایرانی

آنچه در این مقاله خواندید ، خلاصه ای از هنر طراحی و اصالت فرش ایرانی است که تنوع آن به گستره وسیع جغرافیایی و فرهنگی کشور ایران بازمی گردد.

شاید بتوان گفت که این تنوع طرح و نقشه در فرش های دستباف هیچ کشور دیگری به چشم نمی خورد. همین مسئله سبب شده است که فرش ایرانی در بازارهای جهانی دارای شناسنامه و اعتبار بسیار زیادی باشد. شهرت فرش ایرانی ، وام گرفته از خلاقیت و هنر طراحان نقشه فرش در سرتاسر کشور پهناور ایران است.

فرش ماشینی ایرانی ، به ویژه فرش ماشینی کاشان ، تلاش کرده است تا از این گنجینه بزرگ در تولید فرش های باکیفیت استفاده کند تا علاقه مندان به فرهنگ ایرانی بتوانند با صرف هزینه ای بسیار کمتر و ارزان تر از فرش دستباف ، از زیبایی این فرش های چشم نواز در محیط ها و فضاهای خود بهره مند شوند.

برای مشاهده و خرید طرح های معروف فرش ایرانی ، صفحه فرش اصیل قالی کاشان را مشاهده کنید.

جدول مقایسه ای بین طرح های اصیل شهرهای ایرانی

با توجه به آن چه در این مقاله گفته شد ، می توان ویژگی های اصلی طرح فرش های مشهور به شهر های ایرانی را به شکل زیر خلاصه کرد: