تفاوت گلیم فرش و جاجیم ؛ همه چیز درباره این دو بافته سنتی ایرانی
تا حالا شده بخواین گلیم فرش بخرین ولی ندونین دقیقاً چی هست یا اصلاً چه فرقی با جاجیم داره ؟ اگه همچین سوالی براتون پیش اومده ، این مقاله دقیقاً برای شماست. اینجا قراره کامل براتون توضیح بدیم که گلیم فرش چی هست ، جاجیم چی هست و اصلاً چه تفاوت هایی با هم دارن. علاوه براین ، مزایا و معایب هرکدوم رو هم زیر ذره بین می بریم تا انتخاب براتون آسون تر بشه.
با ما همراه بمونید تا با دید بازتری بتونید گلیم فرش یا گلیم جاجیم مورد نظرتون رو بخرید. قول می دیم این مقاله بتونه یه راهنمای خیلی خوب براتون باشه.
گلیم فرش چیست و چرا نباید با جاجیم اشتباه گرفته شود ؟
گلیم فرش ها به طور کلی به دو دسته تقسیم می شن : ماشینی و دستباف. قبلاً مردم بیشتر سراغ گلیم های دستباف می رفتن و ازشون به عنوان زیرانداز استفاده می کردن. این گلیم ها توسط هنرمندای قالی باف بافته می شدن. اما با پیشرفت دستگاه های بافندگی و رشد صنعت فرش ماشینی توی ایران ، کم کم گلیم فرش های ماشینی هم وارد بازار شدن و چون ارزون تر بودن ، جای خودشون رو بین مردم باز کردن.
نکته ای که خیلی ها اشتباه می کنن اینه که فکر می کنن “گلیم” ، “گلیم جاجیم” و “گلیم فرش” یکی هستن ، در حالی که اصلاً این طور نیست. هر کدوم از اینا ویژگی ها و ساختار بافت خاص خودشونو دارن و کاربردهاشون هم فرق می کنه.
تاریخچه گلیم ؛ بازتابی از هنر کهن بشری
اگه برگردیم به هزاران سال پیش ، می بینیم که اولین نمونه های گلیم توسط انسان های اولیه بافته شده. اون زمان ها مردم با استفاده از پشم گوسفند و حیوانات دیگه سعی می کردن یه چیزی بسازن که بتونه روی زمین بندازن یا خودشونو باهاش گرم کنن. این اتفاق توی جاهایی مثل شمال آفریقا ، شرق اروپا و بخش هایی از آسیای مرکزی افتاده.
توی ایران هم ، بافت گلیم یه هنر قدیمیه که ریشه در فرهنگ عشایر و ایل های مختلف داره. این اقوام با استفاده از پشم دام هاشون ، گلیم و جاجیم می بافتن و ازشون برای کارهای مختلفی استفاده می کردن. مثلاً چی ؟
- زیرانداز برای کف خونه یا حتی دیوار
- چیزی برای انداختن روی زین اسب یا به اصطلاح “جل اسبی”
- نوارهایی برای تزئین چادر یا وسایل دیگه
هر منطقه و هر قوم ، طرح مخصوص خودش رو داره. مثلاً گلیم های قشقایی با طرح های خاص خودشون معروفن. یا مثلاً گلیم شاهسون و سنه که هرکدوم طرح های منحصربه فرد دارن.
جالبه بدونین که این روزها ، با توجه به اینکه توی شهرها هم مردم از گلیم استقبال کردن ، کارخونه های فرش ماشینی – به خصوص در کاشان – شروع کردن به تولید انواع گلیم و گلیم جاجیم ماشینی. این محصولات حتی صادر هم می شن و توی بازارهای خارجی هم مشتری های خودشون رو پیدا کردن.
گلیم فرش ماشینی چیست و چه ویژگی هایی دارد ؟
گلیم فرش های ماشینی با دستگاه های صنعتی بافته می شن و برخلاف فرش های دستباف که گرون تر هستن ، قیمت خیلی پایین تری دارن. به همین دلیل ، اگه دنبال یه فرش ارزون قیمت و کاربردی برای خونه تون هستین ، گلیم فرش ماشینی می تونه گزینه خیلی خوبی باشه.
حالا یه نکته مهم اینه که وقتی مردم می گن “گلیم فرش” ، دقیقاً منظورشون چیه ؟ در واقع ، گلیم فرش یه اصطلاح عامیانه ست که به فرش هایی بافته شده با تراکم پایین تر گفته می شه. یعنی این فرش ها نسبت به فرش های شانه بالا (مثل ۱۲۰۰ یا ۱۵۰۰ شانه) بافت ساده تری دارن و به همین خاطر ارزون ترن. ولی طرح هاشون شبیه همون گلیم های سنتی ه. طرح های قشنگ و قدیمی مثل نقش های قشقایی ، ایل بختیاری ، عشایری و…
البته تو سال های اخیر یه سری طرح های مدرن تر هم اومده مثل گلیم فرش کودک یا گلیم های فانتزی که رنگ ها و طرح های امروزی تری دارن.
اما از نظر فنی ، فرش های ماشینی گلیم یه فرق اساسی با فرش های معمولی دارن : نوع بافتشون حلقوی یا Loop Pile هست ، یعنی نخ خواب بریده نمی شه و حلقه ای باقی می مونه. به همین دلیل ، این فرش ها یه حالت صاف تر دارن و تا حدی شبیه موکت می شن.
جنس نخ گلیم فرش چیست ؟
نخی که برای بافت گلیم فرش های ماشینی استفاده می شه ، معمولاً از الیاف پلی استر ساخته شده ؛ پلی استر همون ماده ایه که توی خیلی از فرش های ماشینی امروزی کاربرد داره و دلیلش هم واضحه : هم خوش رنگ و لعاب ـه ، هم براق ، هم مقرون به صرفه ست. خیلی وقت ها این نخ ها یا از جنس بی سی اف (BCF) هستن یا پلی پروپیلن (PP) که هر دو از مشتقات پلاستیک هستن و باعث می شن قیمت گلیم فرش ماشینی نسبت به نمونه های دستباف خیلی پایین تر دربیاد.
البته این ارزونی به معنی کیفیت پایین نیست. چون امروزه نخ های پلی استر هیت ست شده وارد بازار شدن که خیلی هم با کیفیتن. یکی از خوبی های بزرگ این نخ ها اینه که پرز نمی دن. پرزدهی یه مشکله بزرگ توی فرش های سنتیه ، مخصوصاً برای کسایی که آلرژی دارن یا بچه کوچیک دارن.
از طرف دیگه ، این نخ ها به خاطر بافت سبکی که دارن ، حمل ونقل و شستنشون خیلی راحته. مثلاً اگه فرشتون کثیف شد ، می تونید راحت تر از فرش دستباف ، جمعش کنین ، بشورین ، خشک کنین و دوباره بندازین. چون آب زیادی جذب نمی کنن و دیر خشک نمی شن. تازه احتمال رنگ دادن هم خیلی کمتره.
مقاومت بالا در برابر پاخوردگی
یکی از ویژگی های خاص گلیم فرش های ماشینی اینه که رد پا یا کوبیدگی روی سطحشون دیده نمی شه. این یعنی چی ؟ یعنی اگه از این فرش توی فضاهایی مثل آشپزخونه یا راهرو استفاده کنین ، بعد یه مدت شکل و ظاهرش بهم نمی ریزه. برای همین خیلی ها ترجیح می دن توی قسمت هایی از خونه که رفت و آمد زیاده از گلیم فرش استفاده کنن.
فرش هایی مثل ۱۲۰۰ شانه یا ۱۵۰۰ شانه که بافت ریزتر و حساس تری دارن ، به درد جاهای پر تردد نمی خورن. چون زود خراب می شن یا ظاهرشون از بین می ره. ولی گلیم فرش ماشینی هم مقاومه ، هم ارزون. مثلاً اگه یه گلیم فرش ۶ متری خراب بشه یا بسوزه ، خیلی راحت می تونید با هزینه کم یه مدل دیگه بگیرین.
یه مثال خوب از کاربردش ، آشپزخونه ست. چون تو آشپزخونه همیشه احتمال ریخت و پاش ، سوختگی یا خیس شدن زیاده ، باید فرشی بندازین که بشه راحت تعویضش کرد یا شستش. گلیم فرش برای این کار عالیه. جالبه بدونین قیمت گلیم فرش ماشینی حدود ۲۵ درصد قیمت یه فرش ۷۰۰ شانه ست !
تفاوت با جاجیم در کاربرد آشپزخانه
حالا یه نکته مهم دیگه هم هست : توی آشپزخونه ها معمولاً از گلیم جاجیم بیشتر از گلیم فرش استفاده می شه. چرا ؟ چون گلیم جاجیم ، بافتی کاملاً بدون پرز داره ، یعنی اصلاً نخ خواب توش نیست. بافتش حلقوی و کاملاً یکدست مثل موکته.
همین ساختار صاف باعث می شه تمیز کردنش خیلی راحت تر باشه. نه گرد و غبار به خوردش می ره ، نه لکه های چرب بهش می چسبه. با یه جاروبرقی ساده می تونین کامل تمیزش کنین.
ابعاد گلیم فرش ماشینی
گلیم فرش های ماشینی در اندازه های مختلف تولید می شن تا مناسب هر نیازی باشن. مثلاً :
- سایز ۱۰۰ در ۱۵۰ که بهش می گن ذرع و نیم و خیلی هم پرطرفداره.
- سایز ۷۰ در ۱۰۰ که معمولاً برای تابلوفرش استفاده می شه.
- سایز ۲ در ۳ متر که معادل فرش ۶ متریه.
- سایز ۲.۵ در ۳.۵ یا همون فرش ۹ متری.
- سایز ۴ در ۳ متر که همون فرش ۱۲ متریه.
اگه اندازه خاصی هم بخواین ، کارخونه های فرش کاشان سفارش سایز اختصاصی هم قبول می کنن. البته این سفارشی ها معمولاً گرون تر در میان و به صورت جفتی بافته می شن ، ولی خب دقیقاً چیزی می شن که شما می خواین.
طرح و نقش های گلیم فرش
طرح های گلیم فرش ماشینی بیشتر از طرح های سنتی الهام گرفتن. هر ایل و منطقه ای تو ایران طرح های خاص خودش رو داره. مثلاً :
- گلیم قشقایی
- گلیم شاهسون
- گلیم سنه (سنندج)
- گلیم بلوچ
- گلیم ترکمن
- گلیم هرسین
- گلیم خمسه
این طرح های سنتی توی دکوراسیون مدرن هم حسابی محبوب شدن. حتی خیلیا برای اینکه فضای خونه شون یه حال و هوای ایرانی و سنتی بگیره ، از همین گلیم ها استفاده می کنن. ترکیب این نقش ها با دکورای مدرن واقعاً جلوه قشنگی داره.
جالبه بدونین این طرح ها نه فقط توی ایران بلکه توی بازارهای خارجی هم طرفدار دارن. چون هنرمندانه ان و ریشه توی فرهنگ دارن.
تفاوت گلیم فرش و جاجیم چیست ؟
حالا برسیم به اصل ماجرا : تفاوت گلیم فرش با جاجیم چیه ؟
گلیم فرش ، چه ماشینی و چه دستباف ، ساختاری شبیه قالی داره. یعنی چی ؟ یعنی نخ های خابش بریده می شن و بهش می گن بافت Cut Pile. این باعث می شه ضخامتش بیشتر بشه ، حدوداً ۱۰ میلی متر. به همین خاطر نرمه ، گرم تره و شبیه فرشه.
در حالی که جاجیم با نخ خواب بافته نمی شه. توش فقط نخ های تار و پود استفاده می شن و به خاطر همین ، بافت خیلی نازکی داره. شبیه موکته. همین باعث می شه سبک تر و راحت تر تمیز بشه.
در ضمن ، گلیم فرش دستباف بعضی وقتا نقش های برجسته هم داره که اون رو به یه اثر هنری واقعی تبدیل می کنه. اما جاجیم ها ساده ان و در عوض دو رو هستن.
جاجیم چیست ؟
جاجیم یه پارچه سنتی دست بافته که ضخامت کمی داره ولی از هر دو طرفش می تونین استفاده کنین. از نظر ظاهری شبیه پلاس یا جاجم هست و تو مناطقی مثل کردستان و ایلام خیلی رایجه. مثلاً توی ایلام بهش می گن “جول” و با دستگاهی به اسم “جولایی” بافته می شه.
نقش هاش هم معمولاً ساده و تکراری ان. مثل :
- راه راه
- پلکانی
- چهارخانه
- کنگره ای
عرض این پارچه ها معمولاً بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی متره و طولشون هم بین ۸ تا ۱۰ متر. عشایر ازش به عنوان “رختخواب پیچ” یا “روکرسی” استفاده می کنن.
امروزه نوع ماشینی ش هم تولید می شه که با الیاف مصنوعی و دستگاه های جدید بافته می شه ، اما هنوز هم خیلیا معتقدن جاجیم دستباف حس وحال دیگه ای داره.
وسایل بافت جاجیم شامل چیزهایی مثل دار گیلان ، دفه ، شانه ، شمشیره ، ماسوره ، ماکو و… هستن. مراحل بافت سنتی ش هم از چله کشی شروع می شه.
بهترین راه خرید گلیم فرش و گلیم جاجیم چیست ؟
اگه قصد خرید گلیم فرش یا گلیم جاجیم دارین ، پیشنهاد ما اینه که یه سر به فروشگاه اینترنتی قالی کاشان بزنین. این فروشگاه مجموعه ای کامل از انواع فرش ماشینی ، مثل :
- فرش فانتزی و مدرن
- فرش کلاسیک
- فرش وینتیج
- فرش کودک
- گلیم و گلیم جاجیم
و کلی مدل متنوع دیگه رو داره که با تنوع طرح و رنگ بالا ، انتخاب رو براتون راحت می کنه.
از همه مهم تر اینکه قیمت ها به خاطر فروش مستقیم از کارخانه فرش کاشان خیلی پایین تر از بازارن. تازه تمام محصولات ضمانت نامه کتبی ۱۰ ساله هم دارن و ارسال رایگان هم هست. پس عملاً می تونین با خیال راحت خرید کنین.
جمع بندی
توی این مقاله سعی کردیم به زبان ساده و کاربردی ، همه چیز رو درباره گلیم فرش و جاجیم توضیح بدیم. اگه هنوز سوالی دارید یا نمی دونید چه مدلی مناسب خونه تونه ، می تونید با کارشناسان قالی کاشان در تماس باشین تا کمکتون کنن بهترین انتخاب رو داشته باشین.
اشتراک گذاری
سلام. وقتتون بخیر.
نخست اینکه میان گلیم معمولی و گلیم فرش تفاوت وجود دارد. گلیم فرش شبیه فرش معمولی است که با الیاف ضخیم تر بافته می شود که به این نوع فرشها فریز هم گفته می شود. و نکته دوم اینکه به صورت کلی آبرفت فرش به جنس موارد اولیه آن و شانه و تراکم آن بستگی دارد. هرچه شانه و تراکم فرش بالاتر باشد، آبرفت فرش کمتر است. البته شرکتهای معتبر، به این موضع واقفند و کارهای پیشگیرانه برای آبرفت فرش را انجام می دهند. و حتی چند سانت فرش خود را بزرگتر می گیرند که در صورت شستشو آبرفت، فرش کوتاهتر از سایز استاندارد نشود.
اما در هر صورت 10 سانت در یک سایز رو پله ای میزان قابل قبولی نیست. زیرا در یک تخته فرش 12 متری گلیم معمولی با تراکم پایین ممکن است تا 10 سانت آبرفت وجود داشته باشد که به هیمن دلیل گلیم های 3*4 متری معمولا 5 تا 10 سانت بلندتر به مشتری عرضه می شوند.
امیدوارم پاسخ سوالتون رو گرفته باشید. از اینکه همراه قالی کاشان هستین بسیار خوشحالیم. بسیار خوشحالتر خواهیم شد اگر هرگونه سوال، نظر و یا انتقاد و پیشنهادی را با تیم کارشناسان و پشتیبانی قالی کاشان در میان بگذارید. مسلما همکاران ما در نهایت بردباری پاسخ شما را خواهن داد. ما به همراهی شما میبالیم…
سلام وقتتون بخیر..
در مورد آبرفت گلیم فرش باید به چند نکته توجه داشته باشید. اول اینکه انواع فرش ماشینی مانند بقیه صنایع نساجی ممکن است مقدار اندکی آبرفت داشته باشند. ولی این مقدار مسلما برای یک فرش راه پله، اینقدر زیاد نمی تونه باشه… مثلا میزان آبرفت می تونه 1 تا 3 درصد باشه و این یعنی که اگر طول یه فرش 100 سانتی متر باشه 1 تا 3 سانتیمتر می تونه آبرفت داشته باشه.
یکی دیگه از عوامل موثر در آبرفت فرش، تراکم فرش هستش.. هر چه تراکم طولی و عرضی گره های یک فرش بالاتر بره احتمال آبرفت اون کمتر میشه.. پس همون مقدار جزئی هم اگه گلیم فرش جنس خوب خرید کنید، آبرفت کمی داره..
امیدورام این راهنمایی براتون مفید بوده باشه
سلام. روزتون بخیر. ممنون از اطلاعاتی که ارائه کردید.
آیا گلیم فرش ها(مخصوص راه پله) آبرفت دارند؟؟
فروشنده به ما اعلام کرد که حدود ۱۰ سانت بعد از شستشو آبرفت دارند!!!
سلام
در متن نوشته اید: «خیلی از افراد گلیم فرش را با گلیم یا گلیم جاجیم یکی می دانند. در حالی که کاملا متفاوت هستند.»
من کل متن رو خوندم و دقت کردم، اما آخرش تفاوت بین این سه تا رو متوجه نشدم.