چله کشی در بافت فرش ؛ آشنایی با روش های ترکی و فارسی

همه ی ما وقتی یه فرش خوش نقش و نگار می بینیم ، معمولاً فقط ظاهرش برامون مهمه. ولی واقعاً تا حالا فکر کردین این فرش از کجا شروع شده ؟ یا چه مراحلی رو گذرونده تا به این زیبایی برسه ؟ یکی از مهم ترین و اولین قدم ها در بافتن فرش ، چیزی به اسم چله کشی ه. تو این مقاله قراره با این اصطلاح بیشتر آشنا بشیم ، ببینیم اصلاً چله کشی چیه ، چرا این قدر مهمه و چطور انجام می شه. اگه کنجکاوی بدونی دل و روده ی یه فرش دستباف یا گلیم از کجا شروع می شه ، این مطلب برات مفیده.

چله کشی چیست و چه نقشی در بافت فرش دارد ؟

حتماً زیاد شنیدی که می گن «فرش تار و پود داره» ، ولی شاید دقیق ندونی اینا یعنی چی.

خیلی ساده بخوام بگم : نخ های عمودی قالی رو بهش می گن “تار” یا همون چله. این نخ ها پایه ی اصلی بافت فرشن و همه چی روی اینا سوار می شه. نخ های پود هم همون نخ هایی ان که به صورت افقی از لای این چله ها رد می شن و با گره زدن ، طرح و نقش فرش شکل می گیره.

نخ های چله معمولاً از نخ های نازک ولی خیلی مقاوم درست می شن. چرا ؟ چون باید کلی وزن و کشش رو تحمل کنن ، اونم بدون اینکه پاره بشن. چله ها عمودی روی دار قالی کشیده می شن و حسابی سفت و منظم باید باشن تا فرش صاف و درست دربیاد.

بدون یه چله کشی درست وحسابی ، بافت فرش نه قشنگ می شه ، نه با دوام.

روش چله کشی ترکی ؛ روشی رایج در آذربایجان و شمال غرب ایران

اگه اهل آذربایجان یا مناطق ترک زبان باشی ، حتماً اسم چله کشی ترکی به گوشت خورده. این روش یکی از پرکاربردترین و دقیق ترین روش های چله کشی در قالی بافی ه که خیلیا بهش علاقه دارن.

تو این روش اول باید دار قالی (همون چهارچوب چوبی که فرش روش بافته می شه) آماده باشه. بعد فاصله ی بین سردار و زیردار که دو تا میله ی بالا و پایین دارن رو بررسی می کنن که مساوی باشه. بعدشم وسط دار رو پیدا می کنن و یه کارایی مثل علامت گذاری ، تقسیم بندی عرض دار به بخش های ۷ تا ۱۰ سانتی متری رو انجام می دن. (اگه فرش درشت بافت باشه ، از ۱۰ سانتی استفاده می کنن.)

بعد نوبت می رسه به دو تا نخ که به صورت افقی روی دار بسته می شن و بهشون می گن «نخ زده». این نخ ها تو تنظیم کردن رد نخ چله ها کمک بزرگی می کنن.

تو مرحله ی اصلی ، دو نفر همکاری می کنن. نفر اول یه گلوله نخ چله رو از پایین دار به محل علامت گذاری شده گره می زنه و بسته به اینکه تعداد شیرازه های فرش قراره فرد باشه یا زوج ، نخ رو از زیر و روی اون دوتا نخ زده رد می کنه.

• اگه شیرازه فرد باشه ، نخ از روی اولی و زیر دومی رد می شه.
• اگه زوج باشه ، برعکس : از زیر اولی و روی دومی.

نفر دوم گلوله رو از بالا تحویل می گیره و همین فرایند رو از سمت سردار تکرار می کنه. این رفت و برگشت ها ادامه پیدا می کنه تا چله ها به شکل ضربدری یا زیگزاگ روی دار سفت و منظم کشیده بشن.

در آخر هم چوب مهار و چوب هاف رو جایگزین نخ ها می کنن که برای شروع گلیم بافی و زنجیره بافی لازم هست.

مزایای چله کشی ترکی

• به بافنده کمک می کنه تسلط بیشتری روی بافت داشته باشه.
• چون چله ها خیلی منظم ن ، فرش هم قشنگ تر در میاد.
• پایین کشیدن چله ها خیلی راحت تره ، مخصوصاً اگه فرش بزرگ باشه.

معایب چله کشی ترکی

ولی خب این روش بی نقص هم نیست :

• اگه چوب مهار استفاده نشه ، ممکنه نخ ها روی دار بچرخن و همه چی به هم بریزه.
• چون چوب کوجی نداره ، گلیم بافی سخت تر انجام می شه.
• شیرازه ها جدا از فرش بافته می شن که یه جورایی استحکام فرش رو کم می کنه.
• اگه دقت نشه و ابزار کامل نباشه ، ممکنه فرش کج دربیاد.

روش چله کشی فارسی ؛ شیوه ای سنتی و پرکاربرد در مناطق مرکزی ایران

حالا بریم سراغ روش فارسی که بیشتر تو مناطق مرکزی کشور مثل کاشان ، اصفهان و شیراز استفاده می شه. این روش رو خیلیا با اسم چله دوانی هم می شناسن. چرا ؟ چون بافنده موقع کار باید دور دار یا میله ها حرکت کنه و مثل دویدن دور میز می مونه !

اینجا نیاز به دو نفر نیست. خود بافنده با سه تا میله ی فلزی که توی زمین فرو می کنه ، کار رو شروع می کنه.

• فاصله میله ی اول و دوم باید ۱ متر باشه.
• میله ی دوم تا سومی هم حدود ۳ متر.
• نخ چله رو به میله ی اول گره می زنه ، می بره دور دومی ، بعد دور سومی ، و برمی گردونه.
• این رفت و برگشت باعث می شه نخ ها به شکل ۸ لاتین دربیاد.

این کار رو تا جایی ادامه می ده که تعداد چله ها به اندازه ی مورد نیاز فرش بشه.

فقط حواست باشه حدود ۴ تا ۱۲ تار رو بذار کنار برای شیرازه های دو طرف فرش.

تفاوت های روش چله کشی ترکی و فارسی

بیاین خلاصه و روون برات بگم :

پس اگه بافنده ای تازه کاری یا تنها کار می کنی ، روش فارسی ممکنه برات راحت تر باشه. ولی اگه دلت می خواد فرشت خیلی منظم ، حرفه ای و دقیق دربیاد ، روش ترکی گزینه ی بهتره ، البته با یه نفر کمک !

جمع بندی ؛ چله کشی ، ستون اصلی قالی ایرانی

فرقی نمی کنه فرشت سنتی باشه یا مدرن ، کوچیک یا بزرگ ، پرکار یا ساده ؛ تا چله کشی اصولی انجام نشه ، هیچ فرشی قشنگ و بادوام از آب درنمیاد.

چله کشی یه جورایی ستون فقرات فرشه. مثل یه ساختمونه که اگه اسکلتش درست نباشه ، کل بنا می ریزه. پس مهمه که بدونیم چله کشی چیه ، چه روش هایی داره و کدومش برای کار ما بهتره.

حالا اگه یه روز خواستی تو بافت فرش دستی ببری یا حتی فقط اطلاعاتت رو بالا ببری ، بدون از کجا شروع می شه… از یه نخ ساده ، به اسم چله !