رنگ در فرش بافی

رنگ در فرش بافی در بافت یک فرش، همانند دیگر صنایع دستی ایران از رنگ های متعددی برای بافت فرش استفاده می شود. رنگ ها با توجه به نقشه فرش کنار هم می نشینند و اثر را تکمیل می کنند.

روش‌ های ساخت رنگ‌ در كار طراحی فرش و بافت فرش کاشان، با در ديگر صنايع و هنرها، تفاوت‌ های چشمگيری دارد.

در حالت كلی برای تولید رنگ مورد نیاز، از نظر تعداد رنگ مورد استفاده در تركیب محدودیت وجود دارد. این امر به علت محدود بودن تعداد مورد استفاده در كار قالی می باشد.

در بافت فرش اصفهان از حدود 30 رنگ، در فرش تبریز تا 80 رنگ مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین در بافت یک تابلو فرش از حدود 800 تا چند هزار رنگ ترکیبی استفاده می شود.

رنگ در فرش و قالی کاشان جان گرفته از عناصر طبیعی است. هنرمند ایرانی با درک خود از طبیعت و گیاهان که خود تولید رنگ می کنند، عصاره رنگی گیاهان را استخراج و با مواد گوناگون در هم می آمیزد و تولید رنگ می کند.

حال مروری داریم بر انواع رنگ در فرش بافی:

رنگ ها در قالی بافی به 2 دسته رنگ های مصنوعی و رنگ های طبیعی تقسیم می شوند.

رنگ های مصنوعی رنگ های است که از مواد شیمیایی تهیه می شوند.

رنگ های طبیعی رنگ هایی است که منشا گیاهی و طبیعی دارند و براساس درک هنرمند قالی باف از طبیعت و گیاهان تهیه می شود.

روناس: گیاهی است که به صورت خودرو می‌ روید. ماده رنگی از ریشه آن بدست می‌ آید که ریشه آن کلفت، گوشتی و به رنگ سرخ می باشد.

پس از آنکه ریشه روناس را از زمین بیرون می آورند آن را خشک و آسیاب می‌نمایند و به صورت گرد در می آورند و برای رنگرزی استفاده میکنند.

برگ مو: از این گیاه برای تهیه رنگ زرد استفاده می شود.

زعفران: از آن نیز برای تهیه رنگ زرد استفاده می شود و در قائنات، کاشمر و استهبان کشت می شود.

توت سیاه: از توت سیاه برای بدست آوردن رنگ های بنفش و قرمز استفاده می شود.

سماق: از سماق برای بدست آوردن رنگ های خرمایی تا قهوه‌ ای استفاده می شود و در اختلاط با سولفات آهن رنگ بنفش تیره مایل به قهوه‌ ای می دهد.

پوست انار: برای تهیه‌ ی رنگ های خاکستری، مشکی، زرد، نارنجی، کرم و موشی از آن استفاده می کنند.

آلبالو: از میوه درخت آلبالو جهت بدست آوردن رنگ قرمز استفاده می شود.

جفت: به پوست زیرین درخت بلوط گفته می شود که برای تهیه رنگهای زرد، شتری و قهوه‌ ای از آن استفاده می شود.

بقم: چوب درختی است بلند و سرخ رنگ که از رنگ سرخ آن استفاده می شود. برای تهیه رنگ های بنفش و سرخ بکار می رود.

برای توليد هر رنگ در فرش بافی، بايد تناسب مخصوص آن رعايت شود.

آبی: برای ساختن رنگ آبی و رنگ هایی از خانواده آبی، چهار رنگ سفيد، سرمه ای، آبی و مشكی با درصدهای مختلف با یکدیگرترکیب می‌ شوند.

سبز: برای ساختن رنگ سبز سير، چهار رنگ سفيد، سرمه‌ ای، زرد و مشكی به کار می‌ رود. همچنین رنگ سبز چناری، از تركيب سه رنگ سبز، سفيد و زرد به دست می‌ آید.

زرشکی: برای ساختن رنگ زرشكی، دو رنگ لاكی و مشكی اجزاء اصلی تركيب به شمار می روند.

يك اصل كلی كه در هنگام توليد و ترکیب رنگ‌ ها بايد رعايت شود، همزنی مداوم تا حصول نتيجه‌ی مطلوب می‌ باشد.

اصطلاحات رنگرزی:

سریشم:

ماده ای چسبناک می باشد که از نسج‌ های گیاهی و جانوری بدست می آید و به عنوان دندانه استفاده می شود.

دندانه شیرین:

به نمک‌ های فلزی مانند بیکرومات از نظر کاربرد در رنگرزی دندانه‌ ی شیرین می گویند.

دندانه ترش:

به نمک‌ های فلزی مانند بیکرومات به همراه اسید سولفوریک، از نظر کاربرد در رنگرزی، دندانه ترشی می گویند.

جوهر لیمو:

یکی از دندانه‌ های اسیدی می باشد که برای تهیه رنگ های بنفش و گلی استفاده می شود این ماده در لیموترش موجود است.

زاج:

یکی از انواع دندانه می باشد که سابقه طولانی از نظر مصرف در رنگرزی با رنگهای طبیعی در ایران دارد.

برای رنگرزی صحیح لازم است که مدت به جوش آمدن حمام رنگ رعایت شود.

طولانی نمودن مدت زمان به جوش آمدن حمام رنگ است که باعث می شود، رنگ بهتر جذب الیاف شود. در ضمن باید درجه حرارت حمام رنگ به طور مرتب کنترل شود تا عمل رنگرزی به بهترین نحو انجام شود.

رنگ رنگرزی گیاهی

رنگ های گیاهی اولین و به طور قطع بهترین رنگ در بین انواع رنگ رنگرزی فرش به حساب می آید که می تواند کیفیت و زیبایی فوق العاده ای برای فرش شما به همراه داشته باشد.

همانطور که از نامگذاری آن مشخص است، این رنگها از گیاهان طبیعی بدست می آیند که مهمترین آنها؛ روناس، پوست گردو، نیل، برگ مو، پوست انار می باشد.

ویژگی و نکته شاخص استفاده از رنگ های طبیعی ، ثبات و شفافیت بالای آنها می باشد که باعث می شود نتیجه کار بسیار مناسب شده. به نوعی استفاده از این رنگها می تواند تاثیر مستقیم در قیمت فروش فرش داشته و به طور ناخودآگاه خریدار را به سمت شما جذب کند.

• مازو: از خانواده بلوط است با زاج سیاه مخلوط می‌شود و رنگ موشی یا فیلی می‌دهد.
• اسپرک: در خراسان کشت می‌شود ماده رنگی از ساقه و برگ و گل آن به‌دست می‌آید و رنگ آن زرد می‌باشد.
• گندل: علفی است که در مناطق مرکزی کشور به خصوص در ناحیه بختیاری می‌روید و از آن، رنگ زرد به‌دست می‌آید.
• جفت: ماده جفت پوست درخت بلوط لرستان است. از آن رنگ شتری به‌دست می‌آورند. چنانچه با پوست انار مخلوط شود قهوه‌ای سیر به‌دست می‌آید.
• روناس: گیاهی است خودرو. ماده رنگی از ریشه آن به‌دست می‌آید. ممکن است رنگ را از گیاه یکساله تا  نه ساله به‌دست اورند. از ریشه گیاه در نتیجه جذب اکسیژن  بنا به عمر گیاه رنگ قرمز آجری تا قرمز تیره به‌دست می‌آید.
• سماق: با سولفات آهن آن‌را مخلوط می‌کنند تا رنگ بنفش تیره مایل به قهوه‌ای به‌دست آورند.
• بقم: تراشه نوعی چوب است که از آن رنگ بنفش و سرخ به‌دست می‌آید.
• قرمزدانه: [گیاه نیست] این ماده در گذشته به‌نام لاک در ایران مصرف می‌شد. قرمز‌دانه لاشه حشره‌ایست که در روی شاخه درختان خانواده انجیر زندگی می‌کند. شیره گیاه را می‌مکد و از خود صمغی ترشح می‌کند که خود در آن صمغ از بین می‌رود. پس از صاف کردن صمغ قرمز دانه تجاری به‌دست می‌آید.
• بزغنج: پوست پسته گیاهی است که چون تانن دارد برای ثابت کردن رنگ قرمز‌دانه به‌کار می‌رود.

رنگ رنگرزی جانوری

در بین جانوران و حشرات گونه ای خاصی به نام قرمزدانه وجود دارد که برای تولید رنگ در مصارف مختلف استفاده می شود، از صنعت پوشاک گرفته و تولید رنگ برای پارچه ، نخ، لباس ، چرم و حتی در تولید مواد غذایی مانند سوسیس، کالباس، نوشیدنی ها و…ما در ایران رنگ قرمزدانه را با نام لاکی می شناسیم که دارای انواع مختلفی می باشد، مدیترانه ای، لهستانی، کرم ورمیلو، قرمزدانه هندی، قرمزدانه مکزیکی و…

رنگ لاکی معروف در فرش ایران

باید بدانید قرمز دانه از بهترین ماده‌های رنگ‌ زای حیوانی است که هم به‌صورت تکی و هم به‌صورت ترکیبی با رنگ‌های گیاهی می‌تواند انواع سایه روشن‌های زیبا و خوش‌رنگ را به دنبال داشته باشد. یکی از این رنگ‌های رنگ لاکی است که در فرش‌های ایرانی بسیار از آن استفاده شده است. رنگ لاکی در میان رنگ ‌های حیوانی فرش پر استفاده محسوب می‌شود.